Wywiad z prof. dr hab. n. med. Jarosławem Regułą – kierownikiem Kliniki Gastroenterologii Onkologicznej  Centrum Onkologii – Instytutu im. Marii Skłodowskiej-Curie oraz CMKP  w Warszawie

PubliczneCentraOnkologii: Co sprawia, że umieralność na raka jelita grubego jest tak duża?
Zacznijmy od zapadalności, czyli liczby nowych przypadków rozpoznanego raka na sto tysięcy mieszkańców. Jeśli chodzi o ten parametr to on ciągle wzrasta. Aktualnie liczba nowych przypadków w Polsce to 16 tysięcy. Przewiduje się, że liczba ta za 10 lat może wynieść nawet 25 tysięcy. Wynika to przede wszystkim z faktu starzenia się społeczeństwa, coraz dłużej ludzie żyją, coraz większa proporcja to osoby starsze i to jest główny czynnik, który powoduje, że liczba nowych zachorowań rośnie.
Pamiętajmy, że możliwość zachorowania na raka rośnie z wiekiem. Co za tym idzie zwiększa się bezwględna liczba zgonów, aktualnie na ten nowotwór co roku w Polsce umiera 10 tysięcy osób. Jest to bardzo duża liczba.

PubliczneCentraOnkologii: Co zrobić, aby liczba zgonów w powodu raka jelita grubego nie rosła bądź stanowiła mniejszy odsetek w stosunku do liczby nowych zachorowań?
Należy poprawić wyniki leczenia, które będą lepsze wówczas, gdy wcześniej będziemy rozpoznawać nowotwór, tym samym dając większe szanse wyleczenia. W przypadku raka jelita grubego jest tak, że nowotwór rozpoznany we wczesnej fazie daje 90% – 95% procentowe wyleczenie. Wczesna faza jest bezobjawowa, nie występują żadne specyficzne objawy. O objawach możemy mówić później, kiedy nowotwór jest już na tyle duży, że zwęża światło jelita grubego i powodując: zmiany rytmu wypróżnień, obecność krwi w stolcu, niedokrwistość, chudnięcie. To wszystko to są objawy późne. W stadiach średnich choroby możliwość wyleczenia kształtuje się na poziomie 30% – 60%.
W raku jelita grubego najważniejsze jest jak najszybsze rozpoznanie a przede wszystkim niedopuszczenie do pojawienia się nowotworu. Są na to dwa główne sposoby: pierwszy nazywamy prewencją pierwotną, a drugi prewencją wtórną. Prewencja pierwotna to działania mające na celu prowadzenie zdrowego trybu życia co przekłada się na zmniejszenie ilości nowych zachorowań na wiele nowotworów. Zaliczamy do niej: zdrową dietę, ruch fizyczny, unikanie otyłości (sama otyłość zwiększa możliwość zachorowania prawie dwukrotnie), niepalenie papierosów, niepicie alkoholu.
Prewencja wtórna to badania przesiewowe, czyli wykrywanie nowotworów w fazie, która jest bezobjawowa. W przypadku raka jelita grubego w Polsce od roku 2000 prowadzony jest program badań przesiewowych za pomocą kolonoskopii. W Europie i na świecie są różne metody badań przesiewowych, np. badanie kału na krew utajoną czy badania endoskopowe, jak kolonoskopia. W Polsce wybrano  metodę badania – kolonoskopię.
Dlatego, że badania kału na krew utajoną mają  sens tylko wtedy gdy są powtarzane co dwa lata, a nawet co rok. Trzeba by wówczas przebadać 4 – 5 milionów osób co rok i gdy wypadnie wynik dodatni robić kolonoskopię, jako badanie weryfikujące. Problem polega na tym, że jednorazowe badanie kału na krew utajoną pomija co drugiego raka już istniejącego. Dlaetgo badanie kału na krew utajona trzeba tak często powtarzać.  Kolonoskopia natomiast wykrywa większość raków, ponieważ jest to badanie bardzo dokładne. Poza tym plusem kolonoskopii jest fakt, że jej wykonanie zabezpiecza ludzi przed zachorowaniem na raka jelita grubego na okres co najmniej 10 lat, a mówi się nawet o 20 latach. Jest to badanie jednorazowe w życiu. Raz wykonana kolonoskopia w odpowiednim wieku jest wystarczająca na całe życie, nie trzeba jej powtarzać, chyba, że wykryje się polipy. Wtedy, u osób z polipami wykonuje się badania nadzorcze.

PubliczneCentraOnkologii: Co zrobić, żeby poprawić świadomość Polaków na temat raka jelita grubego?
Rak jelita grubego niestety jest nowotworem wstydliwym, ponieważ dotyczy narządu, który kojarzy się ze stolcem, z brudem, odpadkami, z wypróżnieniami, z odbytem, ze strefa intymną.
Uświadamianie problemu, nagłaśnianie raka jelita grubego jest podstawową rzeczą, o której powinno się mówić i tu jest zadanie dla Mediów. Trzeba mówić, co to jest za nowotwór, jak się go leczy, a także, że jest to nowotwór optymistyczny, bo wcześnie wykryty jest w bardzo dużym odsetku przypadków całkowicie wyleczalny.

Należy przekonać ludzi, że kolonoskopia wykonana w dobrym ośrodku z certyfikatem jakości, nad którym pracujemy, wykonana na dobrym sprzęcie technicznym jest badaniem bezbolesnym. Pojawienie się bólu podczas badania uzależnione jest od umiejętności technicznych przeprowadzającego badanie oraz od umiejętności przewidzenia czy u danego Pacjenta to badanie może wywołać ból. Wtedy wykonuje się kolonoskopie w znieczuleniu. Do czynników zwiększających ryzyko pojawienia się bólu podczas badania zaliczamy przede wszystkim wcześniejsze przejście przez Pacjenta operacji brzusznej czy ginekologicznej. Ból może również pojawiać się u szczupłych Pacjentów. Ogólnie w Polsce około 20% populacji w wieku przesiewowym powinna mieć badanie w znieczuleniu.

PubliczneCentraOnkologii: Jakie znaczenie mają badania przesiewowe? Czy dużo osób korzysta z takich badań?
Jest to program dla obu płci w kierunku wczesnego wykrywania raka jelita grubego. Badania przesiewowe są dla określonej gruby osób, gdzie głównym kryterium wyboru jest wiek po 50 roku życia. Dla osób, które nie mają żadnych objawów, oczywiście, ż jeśli ktoś ma objawy niepokojące – to zdarza się, że powinien mieć kolonoskopi ale wówczas taka kolonoskopia nazywa się kolonoskopią diagnostyczną a nie przesiewową. Kolonoskopia wykrywa wczesne nowotwory, ale też ma jedną szczególna zaletę ponieważ ponad 30% osób po 50 roku życia ma polipy w jelicie grubym, a wiadomo, że można je podczas badania łatwo, bezpiecznie i bezboleśnie usunąć. Dzięki wyborowi badania kolonoskopowego zmniejsza się nie tylko umieralność, bo wykrywamy wczesne raki, ale także spada zapadalność na raka jelita grubego, bo usunięty polip nie przekształci się w raka.

To jest bardzo optymistyczna informacja, że mamy narzędzie przesiewowe, które może znaczenie zmniejszyć zarówno umieralność, jak i zmniejszyć liczbę nowych przypadków. W Polsce w roku 2010 po raz pierwszy uzyskaliśmy na krzywej umieralności na raka jelita grubego odwrócenie krzywej, czyli spadek ilości zgonów. Do 2010 roku umieralność na raka jelita grubego ciągle rosła. Oczywiście ilość nowych zachorowań ciągle rośnie.
Zgłaszalność na zaproszenia zależy od społeczeństwa, wśród którego te zaproszenia są rozsyłane. W Polsce ta zgłaszalność jest słaba, największy odsetek  zanotowaliśmy w pierwszym roku działań i wynosił 34%. Aktualnie zgłaszalność na zaproszenia jest w granicach 25%, czyli co czwarta osoba zaledwie zgłasza się na kolonoskopię po otrzymaniu listownego zaproszenia.. Proszę pamiętać, że zaproszenia są tak skonstruowane, że można je wykorzystać najlepiej w wyznaczonym terminie, jeśli nie – to zaproszenie jest ważne do 65 roku życia.

Obecnie wysyłanych jest 40 tysięcy zaproszeń rocznie, uwarunkowane jest to kwotą finansowa przeznaczona na ten cel z Ministerstwa Zdrowia. Z punktu organizacyjnego, z dostępności do sprzętu i dostępności lekarzy w Polsce można by wykonywać ok 160 tysięcy kolonoskopii rocznie. W roku 2014 ilość kolonoskopii zostanie zwiększona do 70 tysięcy rocznie.
Kolonoskopia jest prostym badanie pod względem organizacyjnym, wystarczy jedynie zaprosić wybraną liczbę osób na badanie. Program badań przesiewowych do 2011 roku był programem oportunistycznym, czyli do badań zgłaszali się sami Pacjenci, albo kierowali ich lekarze opieki podstawowej. Od roku 2012 wprowadziliśmy, nie zaprzestając programu oportunistycznego, nowy moduł – zapraszany, czyli ośrodki zapraszają na kolonoskopię. W 2012 roku było tych ośrodków 5, a w tym roku mam nadzieję, że będzie ich około 20-stu. Program zapraszany jest bardziej właściwy z punktu widzenia epidemiologicznego i możliwych korzyści dla całego społeczeństwa.

PubliczneCentraOnkologii: Co Pana zdaniem jest najważniejsze w przyszłości w rozwiązywaniu problemów raka jelita grubego?
Najważniejsza jest świadomość i zaufanie do służby zdrowia. Uświadomienie, że jest to ważny nowotwór, ze dotyczy obu płci, że jest bardzo optymistyczny, dając możliwość całkowitego wyleczenia, jeśli jest wcześnie wykryty. Ważne jest to, że daje się jemu zapobiegać w ramach działań prewencyjnych oraz poprzez prowadzenie zdrowego stylu życia, które ma olbrzymie znaczenie w tym typie nowotworu. Nieprzestrzeganie tych zaleceń, czynnika dietetycznego czy stylu życia zwiększa około dwukrotnie możliwość zapadnięcia na ten typ raka.
Druga ważna sprawa to uczestniczenie w badaniach przesiewowych, dobrze zorganizowanych, opartych na systemie zapraszanym, czyli apel do ludzi „jeżeli trafi do nich zaproszenie na badania przesiewowe to tego zaproszenia nie wyrzucamy do kosza”. To jest główna prośba. To są te działania.

Natomiast z życzeń organizacyjnych to chcielibyśmy bardzo aby była zachowana ciągłość prowadzenia badań przesiewowych w skali roku; aktualnie corocznie pierwsza część roku przeznaczana jest na sprawy organizacyjne.