Nowotwór jamy ustnej

Nowotwór jamy ustnej

Nowotwór jamy ustnej

Podstawowe informacje o raku jamy ustnej

  • Jak uzyskać pomoc?
  • Jak pomóc?
  • Kto pomaga?

Rak jamy ustnej jest złośliwym nowotworem, który występuje w obrębie warg (zazwyczaj dotyczy on dolnej wargi), ale także tylnej ściany gardła czy wewnętrznej części jamy ustnej. Może mieć także początek w śliniankach i migdałkach czy też nawet rozszerzyć się na całą jamę ustną obejmując nawet gardło czy nos. Jego rozwój odnotowuje się częściej u mężczyzn niż u kobiet, a najczęściej u osób po 40 roku życia.
Rak gardła i dna jamy ustnej charakteryzuje się dużą dynamiką rozwoju i złośliwością kliniczną. Wczesne przerzuty do układu chłonnego szyi, najczęściej obustronne, pogarszają rokowanie.
Dla pacjentów najistotniejszą informacją jest to, że szybko rozpoznany rak jamy ustnej jest w 80% wyleczalny, więc można z nim skutecznie walczyć. Również stany przedrakowe, w których po pewnym czasie mogą pojawić się komórki rakowe powinny być usuwane i leczone, szczególnie u osób palących lub zarażonych wirusem HPV 16 oraz 18.
Jest bardzo mało badań, które mogą pomóc w zauważeniu pierwszych objawów tej choroby, zmiany na błonach śluzowych, które prowadzą do powstania raka są niecharakterystyczne, często niebolesne, bardzo mało osób zwraca na nie uwagę. Leczenie obecnych w jamie ustnej stanów przednowotworowych (leukoplakia, erytroplakia, liszaj) bagatelizuje się. Niewiele osób poważnie traktuje zalecenia lekarzy, a to błąd ponieważ w ok. 10% przypadków leukoplakia ulega przekształceniu w raka.

Ranki powstałe podczas przygryzania wewnętrznej strony warg i policzków, nawracające stany zapalne powstałe na skutek zaniedbania w leczeniu stomatologicznym, zła higiena, zakażenia grzybicze, jeśli się nie goją musimy zbadać u lekarza stomatologa. Standardowe badanie głowy i szyi powinno być wykonywane przez lekarza stomatologa u każdego pacjenta raz do roku, u pacjentów z grup podwyższonego ryzyka 2 razy w roku albo w przypadku, gdy coś budzi zaniepokojenie. Podstawowe badanie powinno być dotykowe i wizualne. W trakcie badania wizualnego lekarz dentysta powinien dokładnie obejrzeć całą jamę ustną, język, podniebienie, wewnętrzne części policzków, gardło i migdały, sprawdzając czy nie ma tam białych i czerwonych plam oraz miejsc zaognionych, zgrubień, nieregularności. W trakcie badania dotykowego lekarz dentysta powinien wyszukać różnego rodzaju zgrubienia oraz sprawdzić czy węzły chłonne nie są powiększone. Znacznie wcześniejsze wykrycie podejrzanych zmian ułatwiają testy ViziLite Plus, które wspomagają tradycyjne badanie wizualno-dotykowe. Badanie takie trwa ok. 10 minut i można je wykonać w większości gabinetów stomatologicznych. Dzięki niemu znajduje się wszystkie, nawet niewidoczne gołym okiem, stany przedrakowe i raki nawet niezaawansowane.

Osoby, które nie podejrzewają niczego groźnego także powinny się badać w kierunku obecności raka jamy ustnej przynajmniej raz do roku. Dokładnie na tej samej zasadzie jak regularne wykonywanie cytologii czy mammografii u kobiet.

Ponad 90% przypadków nowotworu w jamie ustnej to rak płaskonabłonkowy (oral squamous cell carcinoma – OSCC). OSCC stanowi także znaczny odsetek wszystkich nowotworów głowy i szyi. Raki jamy ustnej w zależności od lokalizacji są podzielone wg Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób:
– rak wargi,
– rak języka,
– rak dziąsła,
– nietypowe lokalizacje w jamie ustnej,

Inne nowotwory złośliwe jamy ustnej to:
– inne nowotwory złośliwe nabłonka:
• rosnące z powierzchni (np. czerniak),
• gruczołowe (np. gruczołów ślinowych),
• umiejscowione śródkostnie (np. wyrastające z torbieli),
– nowotwory wtórne:
• w węźle chłonnym (np. przerzut z jamy ustnej),
• w kości (np. przerzut z raka płuc lub piersi),
– mięśniaki:
• w mięśniu (np. mięsak poprzecznie prążkowany),
• w kości (np. kostniakomięsak),
• z naczyń krwionośnych (np. mięsak Kaposiego),
– nowotwory limforetikularne.

Rak płaskonabłonkowy (OSCC)
OSCC jest jednym z najczęstszych raków. Liczbę wykrywanych na świecie raków jamy ustnej i gardła ocenia się na 300 000 przypadków w skali roku, co daje 4% ogólnej liczby raków.
OSCC najczęściej występuje u osób starszych, ale wzrasta liczba raków zewnątrzustnych, zwłaszcza u młodych osób dorosłych. Ogromnym obciążeniem jest zagrożenie zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego HPV 16 lub 18, w tej grupie znajdują się osoby, uprawiające seks oralny, które miały powyżej 6-ciu partnerów w życiu.
OSCC występuje głównie u mężczyzn, ale różnica zachorowalności między płciami stopniowo się zmniejsza.
Stany potencjalnie złośliwiejące (przedrakowe), które mogą rozwinąć się w OSCC, to przede wszystkim:
– erytroplazja (erytroplakia): zmiana najczęściej przekształcająca się w ciężką dysplazję lub raka,
– leukoplakia:
• przerostowa brodawkowata,
• podjęzykowa,
• grzybicza,
• kiłowa,

Potencjalne złośliwiejące (przedrakowe) schorzenia to:
– świetlne zapalenie kątów ust,
– liszaj płaski; są również przypadki dysplazji o lichenoidalnym wyglądzie (dysplazja lichenoidalna),
– postać tarczkowa tocznia rumieniowatego,
– włóknienie podśluzówkowe,
– atypia u pacjentów z obniżoną odpornością,
– dyskeratoza wrodzona,
– zespół Patersona-Kelly’ego (dysphagia sideropenica, zespół Plummera-Vinsona),

Jednym z głównych objawów poprzedzających pojawienie się stanu rakowego jest dysplazja nabłonka, termin histologicznie oznaczający połączenie zaburzenia dojrzewania i proliferacji komórek. Dysplazje różnią się pod względem ciężkości, i to cięższe, czyli bardziej zaawansowane stadia mają wysoki potencjał zezłośliwienia. Niemniej jednak nie zawsze dysplazja wskazuje na potencjał zezłośliwienia. Może się ona także pojawić w regenerującej się tkance i w niektórych:
– nadżerkach,
– infekcjach wirusowych,
– zakażeniach grzybiczych,
– ziarniniakach,

Czynniki ryzyka do raka płaskonabłonkowego:
Rak jamy ustnej kojarzy się najczęściej z zaniedbanym, wyniszczonym przez alkohol i tytoń pacjentem. Nic bardziej mylnego. Od kilkudziesięciu lat wzrasta liczba chorych, którzy nie należą do tej grupy. Jeden nowotwór na cztery wykryte dotyczy pacjenta dosyć młodego nie palącego i nie pijącego alkoholu a ilość tych chorych szybko rośnie.
Ryzyko zachorowania na raka jamy ustnej jest 7-dmio krotnie wyższe u osób palących papierosy i 6-cio krotnie u osób nadużywających alkohol. Jeśli osoba paląca zrezygnuje z tego nałogu, to ryzyko zachorowania na raka zmniejsza się z czasem. Należy podkreślić bardzo wyraźnie, że co dugi chory umiera w ciągu 5-ciu lat od rozpoznania. Ryzyko wystąpienia nowotworu wzrasta wraz z ilością wypalanych dziennie papierosów.

W krajach rozwiniętych OSCC stwierdza się zwłaszcza w następujących grupach:
– palacze tytoniu,
– osoby pijące alkohol,
– grupy o niższym statusie społecznym,
– mniejszości etniczne,
– młodych ludzi uprawiających sex oralny z więcej niż 6 partnerami

Skłonność do OSCC jest związana przede wszystkim z czynnikami ryzyka, takimi jak tytoń (zarówno w formie papierosów, jak i do żucia) i alkohol. Jednakże również czynniki dietetyczne mogą odgrywać rolę, podobnie jak predyspozycje genetyczne, bowiem nie wszyscy palacze/alkoholicy zapadają na raka ani nie wszyscy pacjenci z chorobą nowotworową mają takie nałogi.
Inne podejrzane czynniki to zaburzona przez mutageny zdolność metabolizowania karcynogenów i/lub naprawy DNA. Indywidualna podatność na raka może być związana z konkretnym genotypem, skutkującym zwiększoną ekspozycją na karcynogen w wyniku zaburzeń metabolizmu – jego lub prokarcynogenu. Lista znanych karcynogenów jest długa, ale najważniejsze to aminy aromatyczne (arylaminy i aminy heterocykliczne). Przypuszczalnie karcynogeny mogą mieć pochodzenie ezogenne, z pełnym potencjałem karcynogennym (np. tytoń i nitrozaminy w nim zawarte) lub jako prokarcynogeny – wtedy pojawienie się karcynogenów jest wynikiem ich metabolizmu (np. aldehyd octowy, produkowany z etanolu przez dehydrogenazę, jest karcynogenny).

Tytoń
Dym tytoniowy to złożona mieszkanka co najmniej 50 związków, włączając wielocykliczne węglowodory nienasycone (benzopiren), nitrozaminy, aldehydy i aminy aromatyczne.
– Nałóg palenia powoduje 5 razy częstsze występowanie OSCC niż u osób niepalących. Dokładny wpływ palenia papierosów na zachorowalność jest (co zaskakujące) nieznany. Niemałe znaczenie ma fakt, że wielu palaczy jednocześnie nadużywa alkoholu i jest narażonych na jeszcze inne czynniki sprzyjające powstawaniu raka. Niemniej jednak badania na grupach społecznych powstrzymujących się od palenia potwierdziły rzadsze występowanie OSCC w tych grupach.
– Palenie cygar może predysponować do OSCC; niektóre badania wykazały związek tego nawyku z leukoplakią dna jamy ustnej u palących kobiet.
– Palenie fajki może być powiązane z nikotynowym zapaleniem jamy ustnej, łagodnym stanem niezłośliwiejącym, ale wykazano też w niektórych krajach, że nawyk ten może predysponować również do OSCC.
– Żucie tytoniu wydaje się predysponować do OSCC, zwłaszcza gdy rozpoczynane jest w młodym wieku, praktykowane często i przez długi czas.
– Tabaka umieszczana w zagłębiu błony śluzowej policzka, predysponuje do raka dziąseł i wyrostka zębodołowego w pobliżu miejsca, gdzie styka się ze śluzówką.

Alkohol
Badania wykazały związek między spożywaniem alkoholu a OSCC. Produkty alkoholowe mogą zawierać karcynogeny i prokarcynogeny, wliczając:
– etanol; metabolizowany jest przez dehydrogenazę i cytochrom p450 do aldehydu octowego, który może być karcynogenny,
– nitrozaminy,
– pochodne uretanu (zanieczyszczenia),
Wiele napojów alkoholowych zawiera także pochodne fermentacji (kongenery), a małe wytwórnie alkoholu zdarza się, że dodają składniki potencjalnie karcynogenne bardziej wpływające na rozwój raka niż czysty alkohol (etanol).

Inne czynniki ryzyka
– Drobnoustroje, takiej jak Candida i wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) zostały wykryte w potencjalnie złośliwiejących wykwitach i w niektórych przypadkach OSCC, gdzie mogły pełnić funkcję sprawczą. Na rolę HPV wskazuje się przede wszystkim w raku migdałka. Szczególną uwagę zwraca się na HPV-16.
– Groźne jest też przewlekłe drażnienie błon śluzowych niedopasowanymi, szorstkimi protezami, obecność ostrych krawędzi wypełnień. Protezy tzw. plastikowe z akrylu powinny być co 5 lat wymieniane na nowe. Więcej raków jamy ustnej jest u osób, które zaniedbują higienę jamy ustnej i protez.
– Ekspozycja na intensywne światło słoneczne może predysponować do raka wargi. Wskazują na to następujące fakty:
• Rak wargi pojawia się zwłaszcza na bardziej odsłoniętej wardze dolnej niż górnej,
• Rak wargi zdarza się częściej u osób pracujących na wolnej przestrzeni niż u osób pracujących w zamkniętych pomieszczeniach i miastach,
• W rejonach o dużym nasłonecznieniu rak wargi zdarza się częściej u osób z jaśniejszą karnacją (podobnie jak rak skóry i czerniak),
• Defekty immunologiczne mogą predysponować do OSCC, zwłaszcza do raka wargi. Częściej zdarzają się one u osób, którym przeszczepiono nerkę,
• Dieta bogata w świeże owoce i warzywa oraz w witaminę A może pełnić funkcję ochronną w profilaktyce raka jamy ustnej i stanów przedrakowych,

Podsumowanie
Do rozwoju raka płaskonabłonkowego mogą predysponować:
– palenie i żucie tytoniu,
– napoje alkoholowe,
– dieta uboga w świeże owoce i warzywa,
– zła higiena jamy ustnej i protez,
– w przypadku raka wargi – ekspozycja na światło słoneczne,
Cechy kliniczne:
OSCC może manifestować się klinicznie jako:
– ziarninowate owrzodzenie z poszczerbionymi lub uniesionymi egzofitycznie brzegami,
– czerwony wykwit,
– biały wykwit,
– wykwit czerwono-biały,
– guzek, czasem z nieprawidłowymi naczyniami krwionośnymi,
– guzek/owrzodzenie, które jest nacieczone (wyraźna infiltracja pod błoną śluzową),
– niegojący się zębodół po ekstrakcji,
– wykwit zrośnięty z głębszymi tkankami albo z pokrywającą skórą lub błoną śluzową,
– powiększenie węzła chłonnego (lub kilku), zwłaszcza jeżeli towarzyszy mu stwardnienie i przyrośnięcie do podłoża. Powiększenie węzłów u pacjentów z rakiem jamy ustnej może być spowodowane infekcją, reaktywnym rozrostem wtórnym w stosunku do guza lub chorobą przerzutową. Zdarza się, że „pozytywny” węzeł chłonny zostanie wykryty przy niestwierdzeniu guza pierwotnego.
– Wszystkie owrzodzenia i rany pojawiające się w jamie ustnej powinny się zagoić w ciągu dwóch tygodni, jeśli zmiana nie zniknie w takim czasie, to powinniśmy zgłosić się na badanie do stomatologa zajmującego sie chorobami błon śluzowych czyli parodontologa.
– powtórna lokalizacja guza pierwotnego w przewodzie oddechowym i pokarmowym po 3 latach jest obserwowana u 25% pacjentów z OSCC, a u 40% spośród tych, którzy nie zaprzestali palenia papierosów,
– najczęstszym rakiem jamy ustnej jest rak wargi dolnej; innym częstym miejscem występowania schorzenia jest okolica tylna i boczna jamy ustnej oraz nasada języka.

Cechy kliniczne raka wargi
– W krajach rozwiniętych niemal 30% raków jamy ustnej dotyczy wargi dolnej: do pewnego stopnia rak wargi może być rozważany jako inna jednostka kliniczna niż rak wewnątrz jamy ustnej,
– Rak wargi dotyczy głównie wargi dolnej i ma znacznie lepsze rokowania niż rak wewnątrz jamy ustnej.
Cechy kliniczne raka jamy ustnej właściwej:
– Około 25% OSCC w krajach rozwiniętych dotyczy języka.
-OSCC w jamie ustnej właściwej dotyczy bocznej jej powierzchni i/lub dna jamy ustnej, ale bardzo inwazyjny charakter tych guzów utrudnia dokładne określenie miejsca pochodzenia. Większość zmian pojawia się jednak w dolnej części jamy ustnej, co rodzi pytanie o przyczyny predyspozycji tej okolicy do rozwoju guza. Być może jest to koncentracja karcynogenów w ślinie w tej tak zwanej „trumnie” lub „rynnie ślinowej”.
– Większość guzów umiejscowionych wewnątrz ustnie w chwili wykrycia ma średnicę powyżej 2 cm.
– Rak w przedniej części jamy ustnej jest wykrywalny wcześniej niż w tylnej jej części.

Rozpoznanie
– Podejrzenie powinna budzić:
• pojedyncza zmiana (lub rana łatwo krwawiąca) w obrębie warg, języka, dziąseł lub na wewnętrznej stronie policzków utrzymująca się dłużej niż 3 tygodnie (biopsja jest bezwzględnie wskazana),
• zgrubienie w obrębie policzków, warg lub na wyrostku zębodołowym,
• zmianę czucia w obrębie jamy ustnej (np. przykre drętwienie, uczucie mrowienia, silnego gorąca lub zimna),
• pojedyncze owrzodzenia,
• guzki,
• białe lub czerwone plamy na dziąsłach, języku lub błonie śluzowej, zwłaszcza jeżeli trwają ponad 3 tygodnie, mogą być objawami zezłośliwienia,
• trudności przy przeżuwaniu lub połykaniu pokarmów,
• uczucie dławienia, przeszkody w gardle bez znanej przyczyny,
• bolesność lub niewyjaśniony ból w obrębie jamy ustnej,
• dziwne bóle ucha,
• obrzęk żuchwy lub szczęki powodujący złe dopasowanie noszonej wcześniej protezy,
• zmianę barwy głosu, chrypkę utrzymującą się ponad 6 tygodni,
• niebolesne, często powiększające się węzły chłonne szyi,
• bóle języka,
• szczękościsk,
• nieprzyjemny zapach z ust,
– Należy badać cały obszar błony śluzowej, gdyż może występować jej rozlana dysplazja (zmiana płaszczyznowa) lub druga zmiana nowotworowa. Konieczne jest także badanie szyjnych węzłów chłonnych. Widoczne guzy powinny być obejrzane i zbadane palpacyjnie w celu określenia rozległości. Przy zmianach dotyczących tylnej części języka pomocne dla rozpoznania jest wykonanie znieczulenia ogólnego.
– OSCC może być klasyfikowany w systemie TNM (Tumor, Node, Metastases – odpowiednio: guz, węzeł chłonny i przerzuty) stworzonym przez Międzynarodowe Towarzystwo Walki z Rakiem, zależnie od rozmiaru guza, przerzutów do węzłów okolicznych i przerzutów odległych. Klasyfikacja ta dobrze odzwierciedla szanse pacjenta na przeżycie, tzn. im we wcześniejszym stadium jest guz, tym lepsze rokowanie i mniej skomplikowane leczenie.

Rak nosogardzieli
Rak nosogardzieli (nasopharyngeal carcinoma – NPC) nie jest często spotykanym guzem w Europie lub Stanach Zjednoczonych.
– NPC często występuje u Chińczyków, mieszkańców Afryki Północnej i Eskimosów,
– Niemal na pewno NPC powodowany jest przez wirus Epsteina-Barr i inne czynniki (genetyczne i środowiskowe), prawdopodobnie nitrozaminy z wędzonych ryb,
– Guz zwykle umiejscawia się wysoko w nosogardzieli, a ponieważ rzadko zatyka gardło i jest trudno dostępny dla badania, często ujawnia się późno i rokowanie jest niepomyślne,
– Guz na ogół ujawnia się w jeden z poniższych sposobów lub poprzez ich kombinację:
• Powoduje jednostronną utratę słuchu po tej samej stronie poprzez naciekanie i obliterowanie trąbki Eustachiusza. Efektem jest ból, parestezje lub ipsilateralna utrata czucia na twarzy – przez naciek gałęzi żuchwowej nerwu trójdzielnego (zespół Trottera).
• Powoduje powiększenie szyjnych węzłów chłonnych spowodowane przerzutami. NPC jest częstą przyczyną złośliwienia szyjnych węzłów chłonnych, jeśli nie można stwierdzić obecności guza pierwotnego, i wymagane są wówczas: biopsja węzła oraz dokładne badanie ucha, nosa i gardła, a także biopsja zachyłków Rosenmullera.

WARTO RÓWNIEŻ PRZECZYTAĆ