Dr n. med. Żaneta Wareńczak – Florczak – Wielkopolskie Centrum Onkologii

PubliczneCentraOnkologii.pl: Jak dochodzi do zachorowania na raka szyjki macicy?

W wielu badaniach klinicznych udowodniono, że głównym czynnikiem etiologicznym raka szyjki macicy jest zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego HPV (Human Papilloma Virus). Z pośród znanych obecnie typów wirusa HPV w rozwoju raka szyjki macicy największy udział mają wirus HPV typ 16 i 18. W wyniku zmian ewolucyjnych wirus wykształcił mechanizmy upośledzające zdolność jego rozpoznawania i eliminacji, dlatego u pewnej grupy chorych nie możliwa staje się skuteczna odpowiedz immunologiczna na zakażenie. Przy udziale wirusa dochodzi do przemian w obrębie nabłonka wielowarstwowego płaskiego szyjki macicy i w konsekwencji do śródnabłonkowej neoplazji (CIN). Konsekwencją utrzymujących się zmian śródnabłonkowych może być transformacja w kierunku inwazyjnej zmiany nowotworowej.

PubliczneCentraOnkologii.pl: Jakie są objawy i obrazy kliniczne raka szyjki macicy?

Czas od zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego do rozwoju inwazyjnego raka szyjki macicy, może wynosić nawet 10-15 lat. W tym czasie jedynie nieprawidłowy wynik badania cytologicznego lub biopsji wskazuje na toczący się proces nowotworowy o charakterze mikroskopowym. W miarę rozwoju guza nowotworowego rak szyjki macicy może objawiać się jako egzofityczny naciek części pochwowej szyjki macicy. Nie rzadko jednak naciek może mieć również charakter wewnątrzszyjkowy, powodując patologiczne rozdęcie szyjki macicy. Wraz z rozwojem choroby mogą pojawić się objawy pod postacią krwawienia lub upławów. Postępująca choroba nowotworowa prowadzi również do dolegliwości bólowych okolicy podbrzusza lub odcinka lędźwiowo- krzyżowego kręgosłupa, uczucia ucisku na pęcherz moczowy oraz trudności w oddawaniu stolca.

PubliczneCentraOnkologii.pl: W jakim wieku jest największe ryzyko zakażenia wirusem HPV?

Do zakażenia wirusem HPV dochodzi przez kontakty seksualne lub przez zakażone ręce w trakcie styczności z narządami płciowymi, dlatego do zakażenie dochodzi najczęściej w młodym wieku.. Możliwe jest jednak również przeniesienie zakażenia wirusem HPV na noworodka w czasie porodu lub na dziecko w czasie bliskich kontaktów nieseksualnych.

PubliczneCentraOnkologii.pl: W jakim wieku należy się zaszczepić? Przez jaki czas chroni szczepionka? Czy osoba, która już rozpoczęła współżycie może się zaszczepić?

Szczepienie należy wykonać na długo przed rozpoczęciem życia płciowego. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego zalecają szczepienia dziewcząt w 11 – 12 roku życia lub między 13 a 18 rokiem życia, gdy szczepienie w wieku 11-12 lat było niemożliwe, bądź go nie wykonano.

Dane kliniczne mówią, że ochrona utrzymuje się co najmniej przez 8 lat (a prawdopodobnie znacznie dłużej). Należy jednak pamiętać, że istotne jest również prowadzenie dalszego skriningu cytologicznego już po szczepieniu. Szczepionki nie chronią bowiem przed wszystkimi typami wirusa HPV, odpowiedzialnymi za zachorowanie na raka szyjki macicy.

Według Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego brak jest dostatecznie dużo danych klinicznych dających jednoznaczne wskazanie do szczepienia kobiet młodych w wieku 19-26 lat oraz kobiet starszych – powyżej 55 roku życia, które mogły już mieć styczność z wirusem HPV. Dlatego każda kobieta, przed wykonaniem szczepienia, powinna mieć aktualny wynik badania cytologicznego, wykluczając obecność zmian CIN bądź raka szyjki macicy.

PubliczneCentraOnkologii.pl: Czy są inne wirusy, które mogą powodować raka szyjki macicy?

Prawidłowo funkcjonujący układ immunologiczny stanowi element obronny przed rozwojem przetrwałej infekcji wirusem brodawczaka ludzkiego, co może w konsekwencji prowadzić do rozwoju raka szyjki macicy. Zakażenie ludzkim wirusem niedoboru odporności HIV (Human Immunodeficiency Virus), w wyniku spadku odporności organizmu, prowadzi do zwiększonego ryzyka infekcji HPV. U nosicielek wirusa HIV zakażenie HPV obserwuje się u 40-96% chorych. Ryzyko rozwoju raka szyjki macicy wzrasta również w infekcjach prowadzących do miejscowego stanu zapalnego w obrębie pochwy i nabłonka szyjki, którego czynnikami sprawczymi są bakterie: Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorrhoeae czy wirusy: opryszczki pospolitej (HSV – herpes simplex virus 2), cytomegalowirus (CMV- cytomegalovirus) i wirus Ebsteina-Barr (EBV- Epstein-Barr virus).

PubliczneCentraOnkologii.pl: Czy są jakieś czynniki zewnętrzne, które mogą zwiększać ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy?

Aby zapoczątkować karcynogenezę w obrębie nabłonka szyjki macicy niezbędna jest również obecności innych czynników, które bezpośrednio lub poprzez zwiększenie ryzyka zakażenia wirusem HPV, przyczyniają się do rozwoju raka. Wśród nich wymienia się:

–  seksualne zachowania ludności:  wczesna inicjacja seksualna, wielu partnerów seksualnych  u kobiety, jak również kontakty z partnerem utrzymującym liczne kontakty seksualne,

– duża liczba ciąż i porodów,

– warunki socjoekonomiczne, niski status społeczny, a tym samym związane z nim niewłaściwe odżywianie, brak odpowiedniej higieny osobistej i kontroli medycznej,

– stosowanie doustnych hormonalnych środków antykoncepcyjnych,

– palenie tytoniu.

Co to jest nowotwór szyjki macicy?

Szyjka macicy stanowi dolny odcinek narządu płciowego żeńskiego. Pełni istotną rolę jako aparat podtrzymujący ciężarną macicę oraz w mechanizmie porodu. Składa się z części pochwowej i części brzusznej. Zbudowana jest z tkanki łącznej i mięśniowej, jej część pochwowa pokryta jest wielowarstwowym nabłonkiem płaskim, natomiast wnętrze kanału wyścieła nabłonek jednowarstwowy gruczołowy.

Spośród nowotworów zlokalizowanych w obrębie szyjki macicy najczęstszym jest rak, czyli nowotwór z komórek nabłonka.

Rak szyjki macicy jest obecnie trzecim pod względem częstości zachorowań nowotworem u kobiet na świecie. Ponad 85% nowych zachorowań dotyczy kobiet zamieszkałych w krajach rozwijających się, z czego ponad 54 tysiące zarejestrowano w Europie w 2009 roku. Rak ten był wówczas na 5. miejscu pod względem liczby zachorowań na nowotwory złośliwe u kobiet w Europie.

Polska należy do krajów o średniej zachorowalności na ten nowotwór. Ma jednak jeden z najwyższych wskaźników zachorowalności i umieralności w Europie.

Szczyt zachorowalności na tego raka w Polsce przypada na 6. dekadę życia. Ostatnie lata wskazują na wzrost liczby zachorowań u kobiet młodszych (od 35. do 44. r.ż.).

W Polsce notujemy również jeden z najniższych w Europie odsetek przeżyć 5-letnich, będący miarą wyleczalności tego raka. Odsetek ten wynosił 48,3% przy średniej europejskiej 62,1%. Wyleczalność zależy przede wszystkim od stopnia zaawansowania raka szyjki macicy w chwili rozpoznania, typu budowy mikroskopowej, stopnia dojrzałości nowotworu, głębokości zajęcia tkanek macicy i obecności przerzutów do węzłów chłonnych.

W ostatnich 40 latach w Polsce nastąpił systematyczny, powolny spadek zachorowalności i umieralności z powodu tego raka.

Czynniki ryzyka

Rak szyjki macicy jest pierwszym spośród nowotworów występujących u ludzi, którego czynniki ryzyka zidentyfikowano jako konieczne do jego rozwoju. Są nimi wirusy brodawczaka ludzkiego (HPV) o wysokim potencjale rakotwórczym, przenoszone drogą płciową i wywołujące przewlekłe zakażenie.

Przetrwałe infekcje typami tego wirusa o wysokim potencjale rakotwórczym odpowiadają za powstanie raka w nabłonku szyjki macicy, sromu i pochwy, a także odbytu i dolnego odcinka jelita grubego. Zakażenie HPV jest jedną  z najczęstszych chorób przenoszonych drogą płciową. Prezerwatywy nie stanowią wystarczającej przed nim ochrony. Częstość występowania zakażenia HPV jest największa u kobiet przed 20. rokiem życia i spada gwałtownie po 30. roku życia. Ma to związek z wiekiem inicjacji seksualnej oraz przemijającym charakterem infekcji u ponad 80% zakażonych.

Istnieją dane wykazujące, że ponad połowa populacji aktywnej seksualnie jest narażona na ryzyko infekcji tym wirusem co najmniej raz w życiu. W większości przypadków są to infekcje przemijające, lecz nie wywołują odporności na kolejne zakażenia nawet tym samym typem wirusa HPV. Pomimo rozpowszechnienia infekcji HPV, rak jest bardzo rzadkim jej następstwem.

Istnieje wiele typów wirusa HPV, ale tylko część odpowiedzialna jest za wysokie ryzyko rozwoju raka.

Do czynników ryzyka zakażenia HPV należą:

● wczesny wiek inicjacji seksualnej,

● liczba partnerów/partnerek seksualnych,

● seks analny,

● współistnienie innych zakażeń przenoszonych drogą płciową

● palenie tytoniu,

● antykoncepcja hormonalna,

● osłabienie odporności (np. infekcja HIV czy leki zmniejszające odporność).

Inne czynniki ryzyka

● wiek,

● liczba porodów,

● niski status socjoekonomiczny,

● niewłaściwa dieta (uboga w witaminę C),

● obecność nowotworu w rodzinie.

Objawy, wczesne wykrycie

Rak szyjki macicy na żadnym z etapów swojego rozwoju nie daje charakterystycznych objawów klinicznych. Zależą one od stopnia zaawansowania nowotworu i umiejscowienia przerzutów. Upławy i krwawienia z dróg rodnych są objawami bardzo częstych chorób nienowotworowych i są przyczyną najczęstszego zgłaszania się do ginekologów. Te niespecyficzne objawy towarzyszą stanom zapalnym pochwy i zaburzeniom hormonalnym, które mogą występować w każdym wieku. W przypadkach raka występują one w wyższych stadiach zaawansowania choroby.

Bóle podbrzusza, okolicy krzyżowej czy stawów biodrowych również są objawami wielu innych chorób. W raku również występują one w wyższych stadiach zaawansowania. W fazie choroby z przerzutami objawy zależą od miejsca przerzutu czy nacieku (duszności, krwioplucie, bóle, ograniczenie wydolności nerek, wątroby i inne).

Stany przedrakowe i wczesne stadia zaawansowania przebiegają bezobjawowo. Stąd badania przesiewowe raka szyjki macicy dotyczą kobiet bezobjawowych.

Żródło: Krajowy Rejestr Nowotworów

Rozpoznanie choroby nowotworowej to bardzo trudny moment w życiu kobiety. Taka diagnoza jest źródłem wielu niepokojących myśli. Dobre samopoczucie i kwestia bezpieczeństwa ustępują ogromnemu lękowi i niepewności jutra. W przypadku nowotworów narządów rodnych oprócz poczucia zagrożenia życia, pacjentki doświadczają także stresu związanego z możliwą utratą zdolności rozrodczych.

Niestety nowotwory ginekologiczne są często przyczyną trwałej niepłodności. Jest to sytuacja bardzo ciężka dla pań w każdym wieku, ale szczególnie dotyka kobiety młode, które planowały macierzyństwo jeszcze przed chorobą.

Leczenie raka jajnika rozpoczyna się zwykle od zabiegu chirurgicznego, po którym stosuje się agresywną chemioterapię. Taka terapia jest niezwykle wyczerpująca i ciężka dla organizmu. Trwa wiele miesięcy, a powrót do pełnego zdrowia jest bardzo długi.

Jeszcze przed rozpoczęciem leczenia lekarz, wspólnie z pacjentką decydują, jaką metodą się posłużą. W przypadku usunięcia obu jajników, można czasami wcześniej pobrać i zamrozić komórki jajowe, co w przyszłości daje szansę na ciążę z in vitro.

Osoby, które nagle dowiadują się o swojej niepłodności, najczęściej reagują szokiem i zaprzeczaniem. Często towarzyszy temu złość, gniew, poczucie winy, które w konsekwencji prowadzić może do depresji.

Jak sobie poradzić z faktem, że nigdy nie urodzi się własnego dziecka?

Każda kobieta musi wypracować własną metodę radzenia sobie z tym doświadczeniem. Osoby bardzo młode, bezdzietne, często dopiero później zdają sobie sprawę co tak naprawdę się stało i jakie konsekwencje w rzeczywistości przyniosła terapia. Leczenie, które de facto  uratowało życie, spowodowało bezpłodność.

Niepłodność wynikająca z choroby może przynieść pozytywne skutki dla związku. Często prowadzi do przelania potrzeb wyrażania uczuć macierzyńskich na partnera. Dzięki temu relacje między nimi ulegają poprawie. Są małżeństwa, dla których dobrym rozwiązaniem jest adopcja. Przeniesienie uczuć na dziecko obce może okazać się równie wspaniałym doświadczeniem, jak w przypadku własnego macierzyństwa.

Zachorowanie na raka i jego leczenie mają ogromny wpływ na życie pacjenta. Zmieniają się priorytety, plany, styl życia. Nowotwór wymaga by przez pewien okres podporządkować swoje życie leczeniu. Poza tym choroby strefy intymnej dotykają bardzo ważnych dla kobiety obszarów, takich jak seksualność, czy poczucie kobiecości. Rzucają cień na możliwości wykonywania wielu ważnych ról społecznych, partnerki, matki.

Jak sobie z tym wszystkim radzić?

W swojej pracy psychoonkologa przeprowadziłam wiele rozmów z kobietami zmagającymi się z chorobą nowotworową. To, co z nich wynika to przede wszystkim fakt, że nie ma gotowych, sprawdzonych sposobów na radzenie sobie z tak trudną sytuacją. Każda kobieta jest inna pod względem swojej osobowości, sposobu przeżywania i reagowania. To, co najważniejsze, każda powinna znaleźć swój własny sposób radzenia sobie, pozostający w zgodzie z nią i jej aktualnymi potrzebami. Przedstawione poniżej wskazówki to efekt m.in. osobistych doświadczeń wielu wspaniałych kobiet, które na różnych etapach choroby i leczenia poszukiwały tego, co może im w skuteczny sposób pomóc.

1. Pamiętaj! Twoje obawy i negatywne reakcje są zupełnie naturalne, wynikają bowiem z trudnej sytuacji w jakiej się znalazłaś! Ważne, abyś nie ulegała złym myślom i starała się walczyć  z chorobą.

2. Pytaj siebie, co w danym momencie jest Ci najbardziej potrzebne.

 

3. Zdobywaj wiedzę o chorobie i sposobach leczenia. Poszukuj informacji, pytaj swojego lekarza o rzeczy ważne dla Ciebie, o to co chcesz wiedzieć. Pamiętaj, masz prawo pytać. Walka z rakiem jest walką o rzecz najcenniejszą na świecie- o Twoje życie!

 

4. Wyrażaj uczucia. W okresie choroby, w trakcie i po leczeniu będziesz odczuwać wiele emocji, czasem będą wydawały się trudne do zniesienia. Uczucia takie jak smutek czy rozpacz nie są oznaką słabości. Ukrywanie, tłumienie emocji może sprawić, że znacznie trudniej będziesz radzić sobie z napięciem i stresem. Zaprzeczanie im nie pomoże, a wręcz przeciwnie odbierze Ci szansę na uzyskanie wsparcia.

 

5. Pozwól sobie pomagać. Rozmawiaj z bliskimi o swoich zmartwieniach i obawach. Zyskasz przez to ich zainteresowanie, wsparcie emocjonalne i pomoc. Da Ci to również poczucie, że nie jesteś sama ze swoimi problemami. Jeśli nie masz nikogo bliskiego, poszukaj wsparcia i pomocy u psychologa, psychoonkologa, terapeuty.

 

6. Zatroszcz się o siebie. Zadbaj o wygląd, odkrywaj radość i przyjemność w sprawach codziennych. Pracuj nad swoim nastawieniem do życia i choroby. Ucz się koncentrować na każdym dniu. Podziel problem na mniejsze zadania, które będziesz stopniowo realizować.

 

7. Dbaj o własną samoocenę. Pracuj nad obrazem siebie jako kobiety. Odnoś się do swojej osoby z szacunkiem. Staraj się myśleć pozytywnie. Rozwijaj przekonanie, że pomimo negatywnych doświadczeń wynikających z przebytego leczenia Twoje życie jest nadal wartościowe i ważne w równym stopniu jak przed chorobą.

8. Bliskość, intymność, seks to bardzo ważne sfery życia. Nie pozwól, aby choroba je zniszczyła. Dbaj o dobrą komunikację z partnerem. Rozmawiaj z nim szczerze o związku, o tym co was łączy, co czujecie i czego od siebie oczekujecie. Odbudowa intymności po przebytej chorobie wymaga przełamania lęków, które występują u obojga partnerów. Problemy seksualne rozwiązujcie wspólnie. Jeśli to nie wystarcza nie obawiajcie się szukać pomocy specjalisty: psychologa i/lub seksuologa.

Monika Zimna

Zakład Psychologii Klinicznej

Centrum Onkologii w Bydgoszczy

                                                                                                                                                

Walka z rakiem jajnika obejmuje leczenie chirurgiczne, chemioterapię i w rzadkich przypadkach radioterapię. Celem operacji jest usunięcie wszystkich widocznych ognisk nowotworu. Dlatego jest ona podstawową formą leczenia nawet u kobiet z pierwotnie zaawansowaną chorobą w obrębie całej jamy brzusznej.

Terapię skojarzoną raka jajnika zaczyna się od operacji. To podczas niej uzyskuje się materiał tkankowy do badań histopatologicznych. Ocenia się również stopień rozprzestrzenienia nowotworu. Na tej podstawie zespół podejmuje często wielogodzinną próbę uzyskania maksymalnej, całkowitej cytoredukcji. Wykonanie pierwszego, radykalnego zabiegu operacyjnego jest najważniejszym czynnikiem poprawiającym rokowanie chorych z rakiem jajnika.

Około 75% pacjentek rozpoczyna leczenie w zaawansowanym stadium choroby. Jest to spowodowane skąpoobjawowym przebiegiem nowotworu  we wczesnych stopniach zaawansowania klinicznego. Podczas operacji chirurg dąży do wykonania maksymalnej cytoredukcji. Operacja ta stanowi duże wyzwanie dla zespołu operującego. Wynika to z faktu różnych typów rozsiewu raka w obrębie jamy brzusznej i miednicy, a przez to konieczności elastycznego podejmowania decyzji chirurgicznych co do zakresu operacji, ale także z możliwości ośrodka do jej przeprowadzenia.  Udowodniono, że zmniejszenie masy guza o każde 10% zwiększa przeżycie o 5,5%. Inne badania dowodzą, że chore, u których przeprowadzono całkowitą chirurgiczną cytoredukcję żyją 3 razy dłużej w porównaniu z tymi osobami, u których nie udało się tego zabiegu wykonać.

W sytuacji, kiedy ze względu na stopień zaawansowania choroby operacja nie może być przeprowadzona pacjentkom podaje się 2-3 kursy chemioterapii systemowej. Po niej lekarz podejmuje ponowną próbę leczenia chirurgicznego.

Terapią uzupełniającą po zabiegu maksymalnej cytoredukcji chirurgicznej jest chemioterapia. W tym przypadku również elementem, który ma decydujący wpływ na kwalifikację jest doszczętność leczenia operacyjnego. U chorych z zaawansowanym rakiem jajnika standardowe postępowanie obejmuje 6 kursów chemioterapii – terapia dwulekowa, co trzy tygodnie. U pacjentek po leczeniu chirurgicznym można rozważyć podanie chemioterapii dootrzewnowej w hipertermii (HIPEC). Wykazano, że metoda ta wydłuża czas przeżycia chorych oraz okres wolny od wznowy nowotworu. Wówczas cytostatyk podaje się po uprzednim podgrzaniu do temperatury 42-43 stopni Celcjusza bezpośrednio do jamy brzusznej zaraz po zabiegu. Leki zaaplikowane w ten sposób mogą dotrzeć tylko do minimalnych ognisk choroby (ok. 1,5 mm) więc i tu koniecznym warunkiem jest radykalna operacja.

Pacjentki z rakiem jajnika w Centrum Onkologii w Bydgoszczy są kwalifikowane do leczenia przez interdyscyplinarny zespół specjalistów ginekologii onkologicznej, chemioterapii, radioterapii i radiologii. Leczenie skojarzone raka jajnika powinno odbywać się wyłącznie w referencyjnych ośrodkach. Duże centra onkologii są przygotowane logistycznie do przeprowadzania operacji cytoredukcyjnych, a leczenie uzupełniające odbywa się bez opóźnień. Liczne badania potwierdzają wpływ doświadczenia chirurgicznego operatora oraz możliwości ośrodka, w których przeprowadzane jest leczenie skojarzone na wydłużenie czasu całkowitego przeżycia chorych z rakiem jajnika.

Po zakończeniu leczenia chora przez dwa lata zgłasza się na wizytę kontrolną co trzy miesiące. Po upływie dwudziestu czterech miesięcy pojawia się u ginekologa onkologa co pół roku.

U ponad 70% pań, u których stwierdzono wcześniej raka jajnika następuje nawrót choroby. Wówczas pacjentka trafia ponownie na komisję, gdzie interdyscyplinarny zespół specjalistów zaplanuje dalsze, optymalne leczenie.

Dr Elżbieta Stasienko

Oddział Kliniczny Ginekologii Onkologicznej

Centrum Onkologii w Bydgoszczy

 

W marcu po raz pierwszy w Polsce obchodziliśmy miesiąc świadomości raka jajnika. Działania były prowadzone w ramach kampanii edukacyjnej „Dla niej. Możemy więcej”.   Symbolem tego typu nowotworu jest turkusowa wstążeczka. W tym czasie w większych miastach naszego kraju w godzinach wieczornych budynki, zabytki, mosty świeciły się w niebieskim kolorze. Wszystko po to, aby uświadomić kobietom jak trudny do wykrycia, a przez to niebezpieczny jest rak jajnika.

Nieocenioną rolę w podjęciu szybkich kroków prowadzących do wyleczenia pełni profilaktyka. Panie raz w roku powinny poddać się badaniu ginekologicznemu. W przypadku, gdy lekarza coś zaniepokoi wykona ultrasonografię. Nie wystarczy jedynie USG powłok jamy brzusznej. Bardziej dokładne będzie USG transwaginalne czyli przezpochwowe. Pozwoli ocenić czy mamy do czynienia ze zmianami łagodnymi czy istnieje ryzyko nowotworu złośliwego.

W Polsce raki jajnika diagnozowane są u ok. 3,5 tysiąca pań rocznie. Aż 75% z nich zgłasza się do lekarza zbyt późno, kiedy choroba jest już w zaawansowanym stadium. Dlatego tak ważne jest zwrócenie uwagi społeczeństwa na objawy nowotworu, metody diagnostyki i zapoznanie z przebiegiem leczenia. W grupie ryzyka są głównie kobiety po pięćdziesiątym roku życiu, jednak może on dotknąć także młodsze osoby.

Ze względu na brak badań o odpowiedniej czułości oraz znanych stanów przedrakowych nowotworu jajnika nie prowadzi się zorganizowanego skriningu w jego kierunku. Choroba ta we wczesnych etapach rozwoju jest asymptomatyczna lub daje niespecyficzne objawy. Aby ją wykryć możliwie jak najszybciej należy zwrócić uwagę na pewne sygnały, mogące zwiastować rozwój choroby nowotworowej. Symptomy są często niezwiązane z narządami płciowymi, występują jednak u większości chorych w przeciągu kilku lat od powstania raka do rozwoju pełnoobjawowej choroby. Najczęściej wymieniane są:

• powiększenie obwodu brzucha,
• uczucie pełności w nadbrzuszu,
• rozlany ból brzucha, często występujący w nietypowej lokalizacji dla narządu rodnego,
• częstomocz,
• nagle pojawiające się uczucie parcia na mocz, kiedy guz zwiększy swoje rozmiary.

Rzadko występują niespecyficzne krwawienia z dróg rodnych. Wraz z tym, jak choroba nowotworowa postępuje pacjentki mogą skarżyć się na wzdęcia, niestrawność, nietolerancję niektórych pokarmów, nudności, wymioty, brak łaknienia oraz problemy z oddawaniem stolca.

Większość raków jajnika jest sporadyczna. Tylko 5-10 % z nich jest uwarunkowanych dziedzicznie, niemniej jednak nosicielki mutacji w obrębie genu BRCA są w grupie wysokiego ryzyka zachorowania na ten typ nowotworu narządu rodnego. U kobiet, które odziedziczyły uszkodzoną kopię genu BRCA zaleca się następującą profilaktykę:

• badanie ginekologiczne co 6 miesięcy począwszy od 35 roku życia,
• USG dopochwowe co 12 miesięcy,
• oznaczanie markera Ca 125 co 12 miesięcy po 35 roku życia.

Jeśli w rodzinie kobiety rak jajnika wystąpił w bardzo młodym wieku, badania proponuje się rozpocząć według wymienionego wyżej schematu nawet dziesięć lat wcześniej, a po zakończeniu rozrodu można rozważyć usunięcie jajników i jajowodów.

Ważne jest także objęcie troskliwą opieką kobiet, u których zdiagnozowano już nowotwór jajnika. Jest to choroba ginekologiczna, która dotyka intymnych sfer życia. Pacjentki często czują się gorsze, zmagają się z depresją, przez to, że rak pozbawił je atrybutów kobiecości.  Na tym etapie leczenia powinny liczyć na pomoc lekarzy specjalistów oraz psychoonkologów. Rozmowy oraz spojrzenie na problem z innej perspektywy mogą obniżyć poziom stresu i realnie przełożyć się na poprawienie jakości życia, a także zwiększyć szansę na wygranie z chorobą nowotworową.

Dr Elżbieta Stasienko

Oddział Kliniczny Ginekologii Onkologicznej

Centrum Onkologii w Bydgoszczy

Ordynator Kliniki Ginekologii Onkologicznej Centrum Onkologii w Krakowie, prof nadzwyczajny Centrum Onkologii – Instytutu im. Marii Skłodowskiej – Curie Oddziału w Krakowie dr hab. n. med – Paweł Blecharz.



PubliczneCentraOnkologii.pl: Czym jest nowotwór pochwy?

Dr hab. n. med – Paweł Blecharz: Nowotwór pochwy – tj. nowotwór złośliwy – może być guzem nabłonka płaskiego lub gruczołowego, powstającym w ścianie pochwy (PIERWOTNY nowotwór pochwy – bardzo rzadko) lub guzem PRZERZUTOWYM z innego narządu, np. trzonu macicy, szyjki macicy, ewentualnie innych lokalizacji. Pierwotne nowotwory złośliwe pochwy to zazwyczaj raki, rzadziej czerniaki lub mięsaki.

 

PubliczneCentraOnkologii.pl: Co może być powodem powstania PIERWOTNEGO raka pochwy?

Dr hab. n. med – Paweł Blecharz: Stosowanie dietylostilbestrolu (DES), leku na zagrażające poronienie, który używany był w latach 50tych, głównie w USA powodowało znaczny wzrost  ryzyka raka pochwy u córek tych kobiet. Innymi czynnikami ryzyka wystąpienia pierwotnego raka pochwy są infekcja wirusem HPV, wcześniejsze występowanie dysplazji szyjki macicy lub raka szyjki macicy, palenie papierosów.

 

PubliczneCentraOnkologii.pl: Jakie są główne objawy raka pochwy, co powinno nas zaniepokoić?

 Dr hab. n. med – Paweł Blecharz: Rak pochwy zwykle daje objawy dość wcześnie i powoduje: plamienie, krwawienie z pochwy, wyczuwalny guzek ściany pochwy, ból podczas stosunku lub podczas oddawania moczu.

PubliczneCentraOnkologii.pl: Co należy do diagnostyki nowotworu pochwy?

 Dr hab. n. med – Paweł Blecharz: Najważniejszym badaniem jest badanie na fotelu ginekologicznym z pobraniem wycinków. ważne jest także usg tv oraz rezonans magnetyczny narządu rodnego. W przypadku stwierdzenia nowotworowego guzka pochwy ZAWSZE należy wykluczyć inne ognisko nowotworu – należy wykonać diagnostykę szyjki macicy, abrazję jamy macicy, wykonać tomografię brzucha i miednicy.

 

PubliczneCentraOnkologii.pl: Na czym polega leczenie tego nowotworu?

Dr hab. n. med – Paweł Blecharz: We wczesnych stadiach możliwe jest leczenie chirurgiczne – wycięcie zmiany ewentualnie wycięcie pochwy. W bardziej zaawansowanych stadiach stosuje się radioterapię.

PubliczneCentraOnkologii.pl: Jakie są rokowania w przypadku tego nowotworu?

Dr hab. n. med – Paweł Blecharz: Wczesne stadia choroby pozwalają wyleczyć około 80% chorych. Guzy bardziej zaawansowane szerzące się poza pochwę rokują znacznie gorzej – udaje się wyleczyć 30-60% chorych. Rak pochwy z przerzutami jest nieuleczalny.

 

Dr nauk med. Barbara Rossochacka-Rostalska

specjalista w dziedzinie ginekologii onkologicznej

specjalista w dziedzinie ginekologii i położnictwa

Ordynator Oddziału Ginekologii Onkologicznej Dolnośląskiego Centrum Onkologii we Wrocławiu

Wojewódzki Konsultant w Dziedzinie Ginekologii Onkologicznej

Członek Towarzystw Onkologicznych Krajowych i Europejskich

specjalizuje się w leczeniu operacyjnym nowotworów narządu płciowego u kobiet 

PubliczneCentraOnkologii.pl: Co oznacza określenie rak endometrium?

Rak endometrium (rak błony śluzowej trzonu macicy) jest drugim po raku szyjki macicy najczęściej wykrywanym nowotworem złośliwym żeńskich narządów płciowych i szóstym najczęstszym rakiem w populacji kobiet. Największą zachorowalność na ten nowotwór odnotowuje się w Ameryce Północnej oraz Centralnej i Zachodniej części Europy, najniższe wskaźniki natomiast obserwuje się w Krajach Afryki Wschodniej i Ameryki Południowej. W 2008 r. w Polsce raka endometrium wykryto u 4820 kobiet co stanowi 7,3 % wszystkich nowotworów, natomiast liczba zgonów w wyniku tej choroby wyniosła 952.

PubliczneCentraOnkologii.pl: U jakich kobiet najczęściej występuje rak endometrium?

Szczyt zachorowalności na raka endometrium przypada na okres okołomenopauzalny, między 55 a 59 rokiem życia kobiety. Mniej niż 5% przypadków występuje u kobiet młodszych niż 40 lat . Zwiększona zachorowalność w krajach wysoko rozwiniętych związana jest z występowaniem niskiej dzietności, znaczną otyłością i cukrzycą, preferowanym siedzącym trybem życia, wczesną menarche, późną menopauzą. Otyłość przekraczająca prawidłową wagę ciała o 13-22 kg wiąże się z trzykrotnym wzrostem względnego ryzyka rozwoju  gruczolakoraka endometrium. Do ważnych czynników ryzyka należą wymienione wyżej: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia miesiączkowania, terapia zastępcza samymi estrogenami, obecność atypowego rozrostu endometrium, stosowanie tamoksifenu. Istnieją także predyspozycje genetyczne sprzyjające powstawaniu raka endometrium tj. dziedziczny rak jelita grubego niezwiązany z polipowatością (tj. zespół Lyncha) oraz zespół Cowdena).

PubliczneCentraOnkologii.pl: Co zmniejsza ryzyko zachorowania na raka trzonu macicy?

Do czynników zmniejszających ryzyko rozwoju raka endometrium należy skuteczna walka z zespołami metabolicznymi, głównie otyłością  szczególnie w okresie pomenopauzalnym, ograniczenie dużej podaży mięsa, zastąpienie jej dietą bogatą w warzywa i owoce. Badania epidemiologiczne pokazują, że nadmierne spożycie mięsa sprzyja powstawaniu wielu nowotworów, w tym raka jelita grubego i raka endometrium. Protekcyjne działanie ma również złożona doustna hormonalna antykoncepcja. Istotnym ważnym czynnikiem ochronnym jest aktywność  fizyczna, która jak wykazały badania naukowe obniża o 30% ryzyko zachorowania. Rodność również jest uznawanym czynnikiem protekcyjnym. Każda kolejna ciąża skraca czas całkowitej życiowej ekspozycji na działanie estrogenów, zmniejszając tym samym ryzyko zachorowania na raka błony śluzowej macicy.

PubliczneCentraOnkologii.pl: Jakie są objawy raka trzonu macicy?

U 90% chorych występują nieprawidłowe  krwawienia lub plamienia z narządu płciowego. Niektóre pacjentki mogą narzekać na podbarwione krwią, niekiedy ropne upławy.  Ze względu na wczesne objawy w postaci nieprawidłowych krwawień z dróg rodnych rak endometrium w 75-80% przypadków rozpoznawany jest w I stopniu zaawansowania (zmiana ograniczona do  macicy ).

PubliczneCentraOnkologii.pl: Jakie badania należy wykonać aby wykryć ten nowotwór?

Podstawą rozpoznania raka błony śluzowej trzonu macicy jest uzyskanie materiału histopatologicznego poprzez frakcjonowane wyłyżeczkowanie lub biopsję histeroskopową.

Diagnostyka obrazowa obejmująca ultrasonografię, tomografię komputerową, rezonans magnetyczny, pozytonową tomografię emisyjną – PET pozwala prawidłowo zakwalifikować chorą do leczenia.

PubliczneCentraOnkologii.pl: Jak się leczy raka endometrium?

U chorej z rozpoznanym nowotworem złośliwym błony śluzowej trzonu macicy zasadniczą rolę w postępowaniu terapeutycznym odgrywa leczenie operacyjne. Dla wielu jednak chorych jest to postępowanie niewystarczające i kwalifikowane są do leczenia skojarzonego z zastosowaniem radioterapii i chemioterapii. Kwalifikacja do leczenia uzupełniającego zależny od stopnia zaawansowania choroby  oraz stopnia zróznicowania nowotworu. Należy również wspomnieć o leczeniu  hormonalnym – gestagenami w wybranych przypadkach nowotworu u kobiet w młodym wieku, mających plany prokreacyjne, które pozostawia cień nadziei na macierzyństwo, należy podkreślić że jest to leczenie stosowane w bardzo wyselekcjonowanych przypadkach.

PubliczneCentraOnkologii.pl: Jakie są rokowania w przypadku raka endometrium?

Można powiedzieć ogólnie, że rokowania są dobre z uwagi na wczesne wykrywanie tego nowotworu. Dość szybkie występowanie objawów klinicznych w postaci nieprawidłowych krwawień z narządu płciowego pozwala w ok. 75-80% przypadków na jego rozpoznanie we wczesnych etapach. Odsetek 5-letnich przeżyć w tej grupie pacjentek jest wysoki i wynosi ponad 90%. Niestety, istnieje grupa kobiet o mniej pomyślnym przebiegu choroby, które wymagają intensywnego leczenia skojarzonego. Niezbędna jest zatem znajomość czynników pozwalających na wyselekcjonowanie grup chorych cechujących się zarówno złym jak i dobrym rokowaniem.