Nowotwory śródpiersia stanowią zróżnicowaną grupę guzów wywodzących się ze wszystkich struktur – tkanek i narządów, tworzących śródpiersie – obszar ograniczony opłucną śródpiersiową od boków, rękojeścią i trzonem mostka od przodu, trzonami kręgów piersiowych od tyłu, i przeponą od dołu.

Istnieje wiele podziałów nowotworów śródpiersia. Możemy je podzielić na guzy łagodne i złośliwe, pierwotne i przerzutowe, a także ze względu na lokalizację: guzy śródpiersia przedniego, środkowego i tylnego. Ostatni podział wydaje się być najbardziej logiczny, wygodny i jest najczęściej stosowany.

W śródpiersiu przednim występują najczęściej: wole tarczycy, guzy grasicy (grasiczaki, torbiele, przerost), chłoniaki, potworniaki, torbiele, guzy germinalne, W śródpiersiu środkowym – chłoniaki, torbiele oskrzelowe, torbiele osierdziowe, torbiele przełykowe, raki, w śródpiersiu tylnym zaś – guzy pochodzenia nerwowego – nerwiaki osłonkowe, nerwiakowłókniaki, nerwiaki zarodkowe.

Nowotwory łagodne stanowią 60% -75% guzów śródpiersia. Około 55% guzów śródpiersia zlokalizowanych jest w śródpiersiu przednim, 20% w śródpiersiu środkowym, zaś 25% w śródpiersiu tylnym. Umiejscowienie i rodzaj występujących guzów śródpiersia są różne u dzieci, i u dorosłych. Guzy neurogenne i torbiele wywodzące się z przedniej części pierwotnej cewy pokarmowej występują dwa razy częściej u dzieci niż u dorosłych. Grasiczaki występują bardzo rzadko u dzieci, natomiast u dorosłych stanowią 20% wszystkich guzów śródpiersia. Nowotwory pochodzenia germinalnego i z układu chłonnego występują jednakowo często u dzieci jak, i u dorosłych. Ich częstość wynosi odpowiednio 10% i 15 %.

Pomimo swej różnorodności nowotwory śródpiersia cechuje się podobieństwem objawów klinicznych. Większość zmian rozwija się bezobjawowo, nie powodując wystąpienia żadnych dolegliwości. Wykrywane są podczas przypadkowo wykonanego RTG klatki piersiowej, w którym widoczne jest poszerzenie cienia śródpiersia.

Do objawów, które mogą się pojawić u chorych z nowotworami śródpiersia należą: kaszel, stridor – wynikający z ucisku lub nacieku na tchawicę, zaburzenia połykania związane ze zwężeniem przełyku (m. in. w wyniku ucisku lub nacieku), ból w klatce piersiowej, chrypka. U chorych z guzami grasicy mogą pojawić się objawy miastenii – m.in. podwójne widzeniem, zez, opadanie żuchwy, opadanie powiek, trudności z chodzeniem po schodach, niewyraźna mowa, trudności z przełykaniem pokarmów. Naciekanie lub ucisk na naczynia śródpiersia może powodować tzw. zespół żyły głównej górnej manifestujący się obrzękiem twarzy i szyi, przekrwieniem spojówek, obrzękiem kończyn górnych, bólami i zawrotami głowy, poszerzeniem żył szyjnych i powierzchownych klatki piersiowej.

Ze względu na różnorodność zmian występujących w śródpiersiu oraz różnego podejścia terapeutycznego do ich leczenia zaleca się przed jego rozpoczęciem ustalenie rozpoznania histologicznego. W przypadkach, gdy na podstawie badań obrazowych są one resekcyjne i sugerują obecność grasiczaka, łagodnego potworniaka, wola zamostkowego lub torbieli postępowaniem z wyboru jest pierwotne wycięcie guza jako metoda diagnostyczno – terapeutyczna.

Leczenie chirurgiczne z powodzeniem stosuje się w guzach niezłośliwych i torbielach. Zabieg może być trudny ze względu na duże rozmiary guza i przyleganie do okolicznych struktur śródpiersia. Nieradykalne wycięcie jest przyczyną wznów. Dostęp operacyjny zależy od doświadczenia chirurga i położenia zmiany. Także leczenie operacyjne stosuje się jako metodę z wyboru w przypadku grasiczaków w I i II stopniu zaawansowania oraz guzach nurogennych.

W leczeniu grasiczaków w wyższych stopniach zaawansowanan stosuje się radioterapię pooperacyjną na obszar loży po usuniętym guzie. W stopniu III i IVA schemat leczenia polega na chemioterapii przedoperacyjnej, zabiegu operacyjnym i radioterapii pooperacyjnej. U chorych nieoperacyjnych łączy się chemioterapię opartą na cisplatynie z radioterapią.

Leczenie chłoniaków śródpiersia polega na zastosowaniu wielolekowych schematów chemioterapii, z ewentualną dodatkową radioterapią. Leczenie złośliwych guzów zarodkowych opiera się zaś o chemioterapię z wykorzystaniem cisplatyny niekiedy z następową resekcją pozostałej w śródpiersiu po leczeniu zmiany resztkowej.

Rokowanie w nowotworach śródpiersia zależy od rodzaju nowotworu oraz jego stopnia zaawansowania klinicznego. W przypadku guzów łagodnych odsetek 5-letnich przeżyć wynosi ponad 98% zaś w nowotworach złośliwych może spaść nawet do ok. 1,5%.

Dla guzów śródpiersia nie zostały dotychczas zidentyfikowane żadne metody profilaktyki pierwotnej polegającej na zapobieganiu rozwojowi guza ani wtórnej obejmującej badania przesiewowe ułatwiające wczesne wykrywanie zmiany i wdrażanie odpowiedniego leczenia. Podstawowe znaczenie ma więc tzw. czujność onkologiczna i wiedza z zakresu chorób śródpiersia zarówno lekarza jak i pacjenta.

Dr n. med. Aleksandra Szlachcińska

Kliniczny Oddział Chirurgii Klatki Piersiowej i Rehabilitacji Oddechowej

WSS im. M. Kopernika

 

 

Lek. med. Marta Mianowska-Malec – studia na Wydziale Lekarskim w Zabrzu Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach ukończyła w roku 2008. Następnie odbyła staż podyplomowy w Szpitalu Specjalistycznym nr 2 w Bytomiu, zakończony złożeniem Lekarskiego Egzaminu Państwowego. Od listopada 2009 roku jest pracownikiem Kliniki Onkologii Klinicznej i Doświadczalnej Centrum Onkologii-Instytutu im. Marii Skłodowskiej-Curie Oddziału w Gliwicach, gdzie odbyła szkolenie specjalizacyjne z Onkologii Klinicznej. Od 2012 roku jest także pracownikiem II Kliniki Radioterapii i Chemioterapii. W kręgu jej głównych zainteresowań leżą nowotwory przewodu pokarmowego oraz szeroko pojęta profilaktyka chorób nowotworowych poprzez promocję zdrowego trybu życia. Członek Polskiego Towarzystwa Onkologicznego, Śląskiego Oddziału Onkologii Klinicznej, Wojewódzkiego Ośrodka Koordynującego Programy Populacyjne.

Międzybłoniak opłucnej

PubliczneCentraOnkologii.pl: Co to jest międzybłoniak opłucnej?

Lek. med. Marta Mianowska-Malec: Opłucna to surowicza, lekko wilgotna błona, która pokrywa bezpośrednio płuca (opłucna trzewna; płucna) oraz wyściela od wewnątrz ścianę klatki piersiowej (opłucna ścienna). Kawałek opłucnej styka się także z osierdziem, czyli błoną która stanowi ochronę dla serca. Pomiędzy tymi dwiema warstwami opłucnej jest pusta przestrzeń, którą nazywamy jamą opłucnej. Zadaniem opłucnej jest ułatwianie ruchu płuc w trakcie oddychania. Złośliwy międzybłoniak opłucnej to najczęstszy nowotwór złośliwy, który dotyka tą część naszego organizmu. Każdego roku w Polsce odnotowuje się około 170 zgonów z powodu tej choroby. Najwięcej zachorowań jest około 60 roku życia.

PubliczneCentraOnkologii.pl: Jakie wyróżniamy rodzaje tego nowotworu?

Lek. med. Marta Mianowska-Malec: Złośliwego międzybłoniaka opłucnej można podzielić na 3 rodzaje w zależności od dominującego charakteru komórek, z których się składa. Najczęściej możemy się spotkać z typem nabłonkowatym (to jest ponad połowa przypadków), nieco rzadziej z typem mieszanym (około 30 % zachorowań), a najrzadziej (15%) rozpoznajemy typ mięsakowaty. Utkanie histopatologiczne warunkuje agresywność choroby. Szczególnie agresywny przebieg obserwujemy w przypadku utkania mięsakowatego, podczas gdy w typie nabłonkowym jest nieco lepsze rokowanie.

PubliczneCentraOnkologii.pl: Jakie są czynniki ryzyka i objawy międzybłoniaka opłucnej?

Lek. med. Marta Mianowska-Malec: Za najbardziej istotny czynnik ryzyka rozwoju złośliwego międzybłoniaka opłucnej uważa się narażenie na azbest. Azbestem nazywamy różnego pochodzenia minerały, które mają strukturę włókien. Obecne w środowisku włókna azbestu inhalujemy do naszego układu oddechowego podczas oddychania. Im te włókna są cieńsze, tym łatwiej przenikają do dolnych dróg oddechowych (płuca, opłucna), gdzie wbijają się w tkankę płucną i w wyniku wieloletniego drażnienia mechanicznego tego miejsca, przyczyniają się do przekształcania prawidłowych komórek opłucnej w komórki nowotworu złośliwego.

Przez wiele lat azbest i jego produkty były szeroko obecne w przemyśle m.in. jako materiały izolacyjne, dodawane były do wyrobu tkanin i produktów ogniotrwałych, stosowane w przemyśle samochodowym, a także w budownictwie jako pokrycie dachowe, rury itp. Od 1997 roku w Polsce zakazane jest stosowanie wyrobów azbestowych z uwagi na swoją szkodliwość. Od kilku lat przeprowadzane są także akcje usuwania azbestu i jest wyrobów z budynków, szczególnie mieszkalnych. Wymaga to zachowania szczególnej ostrożności oraz zachowania wszelkich procedur higieny i bezpieczeństwa pracy, pracownicy muszą być ubrani w specjalną ochronną odzień oraz maski, uniemożliwiające wdychanie szkodliwego pyłu azbestu. Usunięte produkty azbestowe muszą być następnie poddane utylizacji.

Objawy międzybłoniaka opłucnej nie są charakterystyczne i często pojawiają się, kiedy choroba jest zaawansowana. Dolegliwości są związane z miejscowym naciekiem nowotworowym i szerzeniem się go wzdłuż powierzchni opłucnej. Objawy mogą przyjmować postać: bólu ściany klatki piersiowej, pojawienia się duszności związanej z gorszą pracą płuc czy obecnością płynu w jamach opłucnowych (co jest związane z tym że opłucna nie może pełnić swojej funkcji), krwioplucie. Sytuacją bezpośredniego zagrożenia życia może być wystąpienie tzw. tamponady serca. Dzieje się tak, gdy naciek nowotworowy obejmie osierdzie i spowoduje pojawienie się płynu pomiędzy sercem, a workiem osierdziowym. Wówczas serce nie może się rozkurczyć i pompować krwi. W takiej sytuacji możemy obserwować spadek ciśnienia tętniczego krwi, wypełnienie żył na szyi czy ściszenie tonów serca. Pacjent odczuwa ból w klatce piersiowej. Jest to sytuacja zagrożenia życia i wymaga pilnej interwencji lekarskiej.

PubliczneCentraOnkologii.pl: Na czym polega diagnostyka w przypadku tego nowotworu?

Lek. med. Marta Mianowska-Malec: Diagnostyka złośliwego międzybłoniaka ma na celu przede wszystkim uwidocznienie nieprawidłowych struktur opłucnej i potwierdzenie ich nowotworowego charakteru. Bardzo ważne jest także ustalenie stopnia zaawansowania choroby.

Najważniejszym krokiem jest histopatologiczne potwierdzenie obecności tego nowotworu złośliwego. Jest to warunek konieczny do podjęcia leczenia. Polega ono na pobraniu wycinków opłucnej i przesłanie do badania histopatologicznego – preparaty są odpowiednio barwione i oglądane pod mikroskopem przez lekarza patologa. Dopiero takie histopatologiczne potwierdzenie międzybłoniaka opłucnej uprawnia do rozpoczęcia leczenia.

W celu oceny ilości, czyli stopnia zaawansowania choroby wykonujemy badania obrazowe. Tradycyjne badanie rentgenowskie klatki piersiowej z uwagi na swoją niedokładność, może nasunąć podejrzenie międzybłoniaka opłucnej. Mogą to być nieprawidłowości widoczne jako pogrubienie opłucnej, obecność płynu w jamie opłucnowej, obecność guzowatej zmiany na powierzchni opłucnej. Badaniem najdokładniejszym, które pozwala ocenić ilość, zasięg choroby, stopień naciekania struktur sąsiednich takich jak osierdzie czy przepona, jest badanie tomografii komputerowej. Czasami także można się posiłkować badaniem rezonansu magnetycznego celem bardziej dokładnej oceny stanu miejscowego, szczególnie u pacjentów kwalifikowanych do leczenia operacyjnego. Badanie PET nie ma zastosowania w diagnostyce międzybłoniaka.

Stopień zaawansowania choroby określamy wg tzw. Skali TNM. Litera T oznacza wielkość guza nowotworowego i jego umiejscowienie i stosunek do narządów sąsiednich. N oznacza obecność przerzutów w regionalnych (najbliższych guza) węzłach chłonnych. Obecność zmian przerzutowych w narządach odległych oznaczamy jako cecha M. Na podstawie określenia cech TNM, ustalany jest stopień zaawansowania choroby wg czterostopniowej skali.

PubliczneCentraOnkologii.pl: Jakie metody leczenia stosujemy przy międzybłoniaku opłucnej?

Lek. med. Marta Mianowska-Malec: W leczeniu międzybłoniaka opłucnej stosujemy leczenie chirurgiczne, chemioterapię i radioterapię. Wybór metody leczenia zależny jest od stopnia zaawansowania choroby oraz stanu ogólnego chorego i jego chorób współistniejących. Do leczenia radykalnego, czyli z założeniem możliwości wyleczenia, są kierowani pacjenci w niższych stopniach zaawansowania choroby i dobrym stanie ogólnym. Wówczas głównym postępowaniem jest zabieg chirurgiczny, często później uzupełniony radioterapią lub chemioterapią.

Chorym, których nie potrafimy wyleczyć z uwagi na wyższy stopień zaawansowania choroby czy gorszy stan ogólny, możemy zaproponować chemioterapię, która ma na celu przedłużenie życia i zwiększyć jego komfort. W przypadku dolegliwości bólowych wynikających z obecności guza nowotworowego możemy rozważać paliatywną radioterapię. W przypadku gromadzenia się płynu w jamie opłucnowej warto rozważyć paliatywne zabiegi pleurektomii lub pleurodezy z użyciem talku, które mają za zadanie zahamować gromadzenie się płynu w opłucnej.

PubliczneCentraOnkologii.pl: Jakie są rokowania w przypadku zdiagnozowania międzybłoniaka opłucnej?

Lek. med. Marta Mianowska-Malec: Rokowanie jest niepomyślne, uzależnione od podtypu histologicznego międzybłoniaka opłucnej oraz stopnia zaawansowania choroby.

 

Definicja i epidemiologia raka płuca

Terminem „rak płuca” określa się raka tchawicy, oskrzeli (dróg oddechowych) i miąższu płucnego (pęcherzyki płucne).

Rak płuca to najbardziej śmiertelny spośród wszystkich nowotworów w Europie i na świecie, jest przyczyną 28% zgonów wśród mężczyzn i 10% wśród kobiet. Każdego roku w Polsce z powodu raka płuca umiera blisko 20 tys. osób. To więcej niż na raka piersi, raka jelita grubego i raka prostaty razem wziętych.

Śmiertelność powodowana rakiem płuca jest nadal bardzo duża, ze wskaźnikami przeżycia gorszymi niż dla innych częstych postaci raka. W Finlandii 12% pacjentów przeżywa obecnie 5 lat od momentu rozpoznania raka płuca w porównaniu do 4% przed 20 laty. Wskaźnik pięcioletniego przeżycia w raku płuca wynosi w Wielkiej Brytanii jedynie 5%, a w Polsce 3-5%.

Ze względu na odrębną biologię, przebieg kliniczny i sposób leczenia, rozróżnia się dwa główne typy raka płuca: niedrobnokomórkowy i drobnokomórkowy.

Najczęstszą postacią raka płuca jest rak niedrobnokomórkowy, w którym rozróżnia się trzy podtypy: rak płaskonabłonkowy rozpoczyna się zwykle w jednym z większych oskrzeli i jego wzrost jest stosunkowo wolny. Wzrost zarówno raka gruczołowego, jak i raka wielokomórkowego rozpoczyna się na obwodzie płuca. Raka wielkokomórkowego charakteryzuje szybki wzrost i rozsiew. Czas przeżycia w raku niedrobnokomórkowym jest dłuższy niż w raku drobnokomórkowym, który rozwija się szybciej, a zaczyna zazwyczaj w dużych oskrzelach.

Obok wymienionych dwóch głównych typów raka płuca, 5 do 10% przypadków stanowią inne rodzaje takie jak: rakowiak, oblak, rak śluzowokomórkowy i międzybłonniak złośliwy.

Przyczyny i objawy

90% stwierdzonych zachorowań wiąże się z nałogiem palenia papierosów. Ryzyko wystąpienia raka płuca u nałogowych palaczy wzrasta 30-krotnie (30% w porównaniu z 1% dla niepalących). Osoby niepalące, ale narażone na kontakt z dymem tytoniowym chorują 3-krotnie częściej („palenie bierne” lub „palenie z drugiej ręki”).

Czynniki genetyczne wpływają na podatność wobec szkodliwego działania nałogu palenia, a w efekcie na zwiększenie ryzyka rozwoju raka płuca.

Inne czynniki (tzw. karcinogeny) mogą zwiększać ryzyko zachorowania (np. azbest, promieniowanie, toksyczne związki chemiczne). Jednak liczba zachorowań spowodowanych przez karcinogeny jest mała w porównaniu z liczbą przypadków raka płuca wywołanego paleniem.

Objawy raka płuca mogą być różne i niestety często obserwuje się przebieg bezobjawowy. Jednym z najpowszechniejszych objawów jest kaszel, który towarzyszy wzrostowi guza i zamknięciu światła dróg oddechowych. U wieloletnich palaczy często pierwszym objawem jest zmiana charakteru kaszlu. Mogą także występować bóle klatki piersiowej, pleców lub ramienia, skrócenie oddechu, uczucie zmęczenia, nawracające zapalenia płuc albo oskrzeli, krwioplucie, chrypka czy obrzęk szyi i twarzy. W wyniku szerzenia się raka płuca na inne części ciała mogą ponadto występować objawy pozornie niezwiązane z płucami: bóle głowy, osłabienie, krwawienie, zakrzepy i inne.

Leczenie raka płuca

Uważa się, że wczesne wykrycie może wydłużyć czas przeżycia, choć fakt ten nie został jednoznacznie udowodniony.

Leczenie może obejmować zabieg chirurgiczny, radioterapię i chemioterapię lub też kombinację tych metod.

Leczenie powinno być dostosowane do indywidualnych potrzeb chorego w zależności od typu i stopnia zaawansowania choroby.

Chirurgiczne usunięcie raka płuca wykonywane jest w tylko w niewielkiej liczbie przypadków. Nie jest stosowane, jeśli nowotwór rozprzestrzenił się na inne narządy lub jego lokalizacja w obrębie płuc uniemożliwia przeprowadzenie zabiegu.

Radioterapia i/lub chemioterapia mogą być wykorzystane dla zmniejszenia masy guza przed zabiegiem operacyjnym lub też jako leczenie paliatywne w zaawansowanych postaciach choroby.

Chemioterapia wywiera skuteczny efekt leczniczy tylko w ograniczonej liczbie przypadków (~5%).

Jakie badania wykonać?

1. Czy masz więcej niż 40 lat?

2. Czy palisz papierosy?

3. Czy jesteś codziennie narażony/a na wdychanie dymu tytoniowego?

4. Czy ktoś w Twojej rodzinie chorował na raka płuca?

Czy masz którykolwiek z poniższych objawów:

a. kaszel, który nie ustępuje od 2-3 tygodni lub zmienił swój charakter

b. częste infekcje dróg oddechowych (co najmniej 2)

c. krwioplucie (nawet 1 epizod)

d. duszności bez nieuchwytnej przyczyny

e. zmęczenie i brak energii bez konkretnej przyczyny

f. niewyjaśniona utrata masy ciała (wagi)

g. ból klatki piersiowej lub okolicy barku

Jeżeli odpowiedziałeś/aś twierdząco na co najmniej 3 z 4 pytań i/lub masz jakikolwiek z wyżej wymienionych objawów, koniecznie wykonaj badania w kierunku wykrywania raka płuca!

Krok 1

Umów się na wizytę u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) po skierowanie na badania.

Krok 2

Wykonaj badania:

• RTG klatki piersiowej w dwóch projekcjach i/lub

• Tomografię komputerową

Krok 3

Jeśli wyniki Twoich badań odbiegają od normy, poproś lekarza POZ o skierowanie do specjalisty – lekarza chorób płuc (pulmonologa), chirurga klatki piersiowej (torakochirurga), onkologa klinicznego lub radioterapeutę. Zapamiętaj! Do lekarza onkologa nie musisz mieć skierowania!

Krok 4

Umów się na wizytę u lekarza specjalisty. W celu wykluczenia lub rozpoznania raka płuca konieczne mogą być badania mikroskopowe plwociny, wycinków z oskrzeli lub biopsja guza płuca.

Źródło: http://www.rakpluca.org.pl/

Stowarzyszenie Walki z Rakiem Płuca działa od 1994 r. Jest jedyną organizacją pożytku publicznego, która powstała z myślą o ludziach i dla ludzi chorych na raka płuca w Polsce. Celem Stowarzyszenia jest wszechstronne działanie na rzecz chorych na raka płuca i osób ich wspierających, w tym profilaktyka, leczenie i rehabilitacja. Stowarzyszenie realizuje te cele w szczególności przez: organizowanie i prowadzenie profilaktyki antynikotynowej, przeciwrakowej płuca; opracowywanie i rozpowszechnianie materiałów edukacyjnych, broszur, poradników, plakatów, ulotek itp.; organizowanie spotkań integracyjnych, imprez kulturalnych, turystycznych i sportowych dla członków Stowarzyszenia i osób wspierających. Udzielamy informacji na temat rozpoznawania i leczenia choroby, wspieramy chorych i pomagamy ich bliskim. Zachęcamy w czasie spotkań do  rehabilitacji usprawniającej. Organizujemy ogólnokrajowe kampanie edukacyjne „Poznaj swoje płuca”, „Rak płuca to nie wyrok”, „Rak płuca – wczesne wykrycie = dłuższe życie”.

 

 

 

 

 

Choroby układu oddechowego są bardzo częste w dzisiejszych czasach. Wyróżniamy choroby ostre oraz przewlekłe tego układu, na które wpływa wiele czynników np. rozwój motoryzacji, czynne lub bierne palenie tytoniu oraz wzrost zanieczyszczenia powietrza. Zakres chorób układu oddechowego mogą stanowić choroby: infekcyjne, nowotworowe, genetyczne oraz zawodowe.

Aby zapobiegać wystąpieniu chorób układu oddechowego trzeba dbać o dobry stan zdrowia całego naszego organizmu. Bardzo ważne jest więc odpowiednie odżywianie się i dobra kondycja fizyczna. Poprzez systematyczne uprawianie sportu zwiększamy wydajność i pojemność płuc, a także zapobiegamy nadwadze, która może prowadzić do obciążenia zarówno płuc, jak i układu krążenia. Higieniczny tryb życia, ruch, umiarkowany wysiłek fizyczny będący ćwiczeniem dla wszystkich mięśni oddechowych, częsty kontakt z przyrodą, w rejonach oddalonych od dużych miast, polecany jest wszystkim, którzy chcą dbać o swój układ oddechowy.

W profilaktyce chorób oddechowych największe znaczenie ma unikanie palenia tytoniu (również biernego palenia). Powinniśmy unikać kontaktu z substancjami szkodliwymi, do których należą m.in. dym papierosowy, pyły i silnie zanieczyszczone powietrze. Palenie tytoniu jest czynnikiem ryzyka większości chorób układu oddechowego. Alergicy natomiast powinni wiedzieć, co ich uczula, aby unikać kontaktu z alergenami – najczęściej są to pyłki kwiatów, kurz, sierść zwierzęca i inne. Należy być ostrożnym przy kontakcie z osobami chorymi, ponieważ zdecydowana większość chorób związanych z układem oddechowym jest zaraźliwa i bardzo łatwo przenosi się drogą kropelkową. Podczas okresów zwiększonej zachorowalności ważne jest, aby ubierać się ciepło i nie przeziębić organizmu (nie zapominajmy o czapce i szaliku!). W ramach profilaktyki można wtedy też zażywać zwiększone dawki witamin (zwłaszcza witaminy C). Ważne jest tez zachowanie higieny jamy ustnej, aby zapobiec zakażeniom bakteryjnym. Płukanie gardła wodą z solą i picie miodu z cytryną łagodzą zaś objawy, niektórych chorób.

Niektóre z poważnych chorób może wykryć tylko badanie lekarskie, więc warto systematycznie chodzić do lekarza i się badać. Przykładem jest gruźlica, którą można wykryć zanim jeszcze wystąpią jakiekolwiek objawy – za pomocą prześwietlenia rentgenowskiego płuc. Nie można lekceważyć jakiejkolwiek dolegliwości, ponieważ nawet zwykła grypa jest w stanie wywołać komplikacje, jeśli nie zostanie wyleczona do końca. Skutkiem może być groźne zapalenie oskrzeli albo płuc.

Osoby znajdujących się w grupie wysokiego ryzyka do badań profilaktycznych mogą zaliczyć badania spirometryczne. Badanie to zidentyfikuje populację chorych, jak również może być pomocne w wykryciu wczesnej fazy choroby. Ocenia także stopień czynności i upośledzenia płuc i odwracalność tych zmian. Spirometryczne badania przesiewowe populacji charakteryzują się największą skutecznością.

Typowymi zabiegami z zakresu profilaktyki są szczepienia ochronne, które przyczyniają się do wykształcenia długotrwałej, czynnej odporności przeciw wielu chorobom. Szczepienia ochronne wywołują odporność czynną (w płynach i tkankach ustroju powstają pod wpływem ich działania immunoglobuliny) trwającą od kilku miesięcy do kilku lat. Dzieli się je na podstawowe i powtórne. Podstawowe wykonuje się w pierwszym roku życia dziecka. Należą do nich szczepienia przeciw gruźlicy oraz błonicy, krztuścowi (kokluszowi) i tężcowi, chorobie Heinego i Medina, odrze oraz w pewnych szczególnych wypadkach przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. Szczepienia powtórne odbywają się w następnych latach do 18 roku życia. Stosuje się też szczepienia przeciw nagminnemu zapaleniu przyusznic (świnki) i przeciw wściekliźnie.

Bardzo popularne są ostatnio szczepienia przeciw grypie (w okresie od września do lutego, gdyż wtedy występuje największe ryzyko zachorowania), ale nie dają one długookresowej odporności, z racji tego, że wirus grypy jest wyjątkowo zmienny.

Stosowanie zasad higieny układu oddechowego nie jest zatem takie trudne i możemy bez problemu stosować je na co dzień. Czy chcemy być zdrowi, czy też nie zależy wyłącznie od nas samych. Możemy przeciwdziałać zagrożeniom środowiska i powietrza lub przynajmniej zmniejszać ich skutki.

 

PubliczneCentraOnkologii.pl: Jaki jest związek między paleniem papierosów a chorobą nowotworową?

Choroba nowotworowa jest efektem oddziaływania różnorodnych czynników szkodliwych na komórki organizmu, co prowadzi do uszkodzenia ich materiału genetycznego i zaburzeń w funkcjonowaniu. W dymie papierosowym obecnych jest około 4 tysięcy związków chemicznych o toksycznym oddziaływaniu na tkanki organizmu, a w tym ponad 40 z nich o udowodnionym działaniu rakotwórczym. W wyniku wdychania dymu tytoniowego szkodliwe substancje, przede wszystkim ciała smoliste, m.in.  naftyloamina, dimetylnitrozoamina i benzopiren, powodują uszkodzenia DNA komórki, działając rakotwórczo.

PubliczneCentraOnkologii.pl: Jakie są najczęstsze i najgroźniejsze nowotwory wywołane paleniem tytoniu?

Nowotwory, których przyczyną jest zarówno czynne, jak i bierne palenie tytoniu dotykają nie tylko układu oddechowego ale również innych układów organizmu. Najczęstszym nowotworem kojarzonym z paleniem tytoniu jest rak płuca. Szacuje się, że  dym tytoniowy odpowiedzialny jest za 87-91% zachorowań na raka płuca u mężczyzn i 57-86% u kobiet. Jest to najczęściej spotykany w Polsce nowotwór wśród mężczyzn, natomiast u kobiet zajmuje trzecie miejsce pod względem zachorowalności. Niepokojący jest fakt rosnącej umieralności z powodu nowotworów płuca wśród kobiet w Polsce. Wzrost ten spowodowany jest upowszechnieniem palenia wśród kobiet w ostatnich dekadach.

Wśród dziesięciu najczęstszych nowotworów złośliwych, niezależnie od płci, ponad połowa to nowotwory tytoniozależne, m.in. rak krtani, pęcherza moczowego, trzustki. Palenie tytoniu wpływa także na zwiększenie ryzyka raka szyjki macicy, żołądka i nerki. Zachorowalność na raka przełyku, raka gardła i jamy ustnej wynikająca ze szkodliwego oddziaływania dymu tytoniowego, bądź jego współoddziaływania z alkoholem wynosi 43-60%.

Zaprzestanie palenia niezależnie od stażu palenia i wieku osoby palącej powoduje spadek zagrożenia powyższymi nowotworami. Już po pięciu latach ryzyko spada o połowę, a po dziesięciu, piętnastu latach od zrezygnowania z nałogu jest ono takie samo jak u osób nigdy niepalących.

PubliczneCentraOnkologii.pl: Na czym polega bierne palenie i czy jest równie szkodliwe dla osób niepalących papierosów?

Zjawisko biernego palenia polega na wdychaniu przez osoby niepalące dymu tytoniowego wydychanego przez palaczy do otoczenia oraz wydostającego się z tlącego się papierosa. Szczególnie boczny strumień dymu (wydostający się z tlącego się papierosa) zawiera kilkukrotnie większą ilość substancji toksycznych, m.in. tlenku węgla, stwarzając zagrożenie zdrowotne dla palacza i osób w jego otoczeniu.

Ryzyko nowotworów złośliwych rośnie u osób stale narażanych na bierne wdychanie dymu tytoniowego.  Szacuje się, że co 7 minut umiera osoba niepaląca, która narażona była na wdychanie w domu dymu tytoniowego.

Jeśli palacz zdecyduje się rzucić palenie, zapobiegnie konsekwencjom biernego palenia u swoich bliskich:

• spadnie u nich ryzyko nowotworów dróg oddechowych, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POCHP) i innych przewlekłych schorzeń układu oddechowego oraz zwiększy się skuteczność leczenia chorób już istniejących
• wzrośnie ich odporność na choroby i poprawi się jakość snu
• u dzieci zmniejszy się ryzyko alergii i przewlekłych chorób układu oddechowego, np. astmy oskrzelowej, a u już chorujących dzieci poprawi się stan ich zdrowia.

 

PubliczneCentraOnkologii.pl: Jakie korzyści przynosi rzucenie palenia?

Jak wcześniej już zostało powiedziane, zaprzestanie palenia niezależnie od wieku powoduje spadek zagrożenia nowotworami tytoniozależnymi. Już po pięciu latach ryzyko spada o połowę, a po dziesięciu, piętnastu latach od zrezygnowania z nałogu jest ono takie samo jak u osób nigdy niepalących.

Po zgaszeniu ostatniego papierosa już w ciągu 20 minut wyrównuje się tętno i ciśnienie krwi. Poziom tlenku węgla, czyli popularnego „czadu” spada do wartości bezpiecznych już po około 8 godzinach, co powoduje lepsze dotlenienie organizmu. Po dwóch dobach od ostatniego papierosa poprawia się  funkcjonowanie zmysłów smaku i węchu, co wpływa na poprawę apetytu.

Do trzech miesięcy od rezygnacji z nałogu poprawia się funkcjonowanie układu krążenia i tolerancja wysiłku fizycznego, a po kolejnych sześciu miesiącach zauważalnie rośnie wydolność układu oddechowego. Już po pierwszym roku niepalenia ryzyko zachorowania na chorobę niedokrwienną mięśnia sercowego spada o połowę. Jednak spadek ryzyka do porównywalnego dla osób nigdy niepalących obserwuje się dopiero po blisko 10 latach od rzucenia palenia. Ryzyko nowotworów złośliwych zmniejsza się dość wolno, ponieważ dopiero po 5 latach spada o połowę zagrożenie rakiem płuca, jamy ustnej, krtani i przełyku, a porównywalne do osób nigdy niepalących staje się po około 10 – 15 latach.

Powinniśmy pamiętać, że rzucenie palenia powoduje również korzystne skutki dla wyglądu zewnętrznego i naszej atrakcyjności, m.in. skóra z szarej i zmęczonej  staje się zaróżowiona, nie wspominając już o wyglądzie zębów, paznokci i włosów. Dodatkowym atutem są oszczędności finansowe wynikające z ograniczenia wydatków na papierosy. Pozwala to na przeznaczenie zaoszczędzonych pieniędzy na przyjemności, np. fryzjera, kosmetyczkę, czy wyjazd rodzinny.

PubliczneCentraOnkologii.pl: Jak możemy zapobiegać nałogowi nikotynowemu i w jaki sposób „rzucić palenie”?

Przyczyny sięgania po papierosy są bardzo różne. Wśród młodzieży przeważa chęć spróbowania czegoś nowego, „zakazany owoc”, ciekawość, dlatego budowanie zainteresowań, interesujących hobby, pasji, zaangażowanie w sport zmniejszają ryzyko sięgnięcia po tą używkę. Wśród dorosłych palaczy przeważa pogląd, że palenie odstresowuje, relaksuje, dlatego też jest „świetnym sposobem” na przewlekły stres towarzyszący codzienności. Ważnym elementem profilaktyki palenia jest w tym wypadku wypracowanie konstruktywnych metod radzenia sobie z sytuacjami trudnymi i odreagowywania negatywnych emocji, rozwiązywania problemów a nie unikania ich poprzez ucieczkę w nałóg. Dobrze wiemy przecież, że po wypaleniu papierosa problem nie znika, a napięcie ustępuje tylko na chwilę i zaraz nasila się w oczekiwaniu na kolejną dawkę nikotyny. Niejednokrotnie podczas akcji profilaktycznych zgłaszają się do nas bliscy osób palących z pytaniem, jak zmusić je do podjęcia walki z nałogiem. Problemem jest fakt, że to pacjent musi mieć motywację do rzucenia palenia, potrzebę wprowadzenia zmiany w swoim stylu życia. My, podobnie jak bliscy palacza możemy jedynie starać się wpłynąć na zwiększenie jego motywacji do zmiany.

Uzależnienie od tytoniu nie jest jedynie fizycznym uzależnieniem od nikotyny, bardzo istotny jest jego psychologiczny aspekt, dlatego też często mówi się, że palenie zaczyna się w głowie. Nawyki, przyzwyczajenia i rytuały związane z paleniem są na ogół najczęstszą przyczyną niepowodzeń w rezygnacji z nałogu.  W związku z tym silna motywacja palacza i wsparcie osób bliskich we współpracy z profesjonalistami, którzy podpowiedzą różne rozwiązania problemów wynikających podczas terapii (złe samopoczucie, drażliwość, brak zajęcia dla rąk, itp.) są najlepszą drogą do osiągnięcia sukcesu, czyli wyjścia z uzależnienia.

Dziś mamy do dyspozycji metody  psychologicznego wsparcia osoby uzależnionej oraz farmakoterapię przy pomocy nikotynowej terapii zastępczej (gumy, plastry, itp.) czy doustnych preparatów cytyzyny, bupropionu i warenikliny.

Dla wielu chętnych do rezygnacji z palenia bardzo istotna staje się możliwość skorzystania ze wsparcia ogólnopolskiej Telefonicznej Poradni Pomocy Palącym tel. 801 108 108, gdzie specjaliści pomagają zbudować pacjentowi optymalną strategię rezygnacji z nałogu w oparciu o jego indywidualne doświadczenia.

Dziś istnieje wiele stron internetowych, proponujących pomoc osobom wychodzącym z nałogu. Warto pamiętać, że korzystając z tych portali zwracać należy uwagę na ich wiarygodność i jakość przekazywanych informacji, weryfikując je podczas kontaktu ze specjalistami w tej dziedzinie.

PubliczneCentraOnkologii.pl:  Na czym powinny polegać działania profilaktyczne wobec palenia tytoniu?

Statystyki oceniają, że połowa nałogowych palaczy, którzy zaczęli palić we wczesnym okresie życia umrze przedwcześnie z powodu konsekwencji tego nałogu, a każdego dnia w naszym kraju  zaczyna palić około 500 osób poniżej 18 roku życia, przy czym średnia wieku osób rozpoczynających palenie waha się pomiędzy 10-13 lat. Dlatego też bardzo istotną kwestią staje się edukacja dzieci i młodzieży szkolnej co do szkodliwości palenia, wprowadzenie mody na niepalenie poprzez:

• dostarczenie im wiedzy na temat szkodliwości palenia czynnego i biernego,
• przekazanie umiejętności asertywnej odmowy w przypadkach zachęcania do palenia wśród młodzieży a w odniesieniu do młodszych dzieci obrony przed narażeniem na bierne palenie
• oraz ukształtowanie właściwych postaw wobec palenia, dzięki ich aktywnemu uczestnictwu w różnego rodzaju akcjach antytytoniowych.  

Zastosowanie wielu regulacji prawnych, m.in. zakazu palenia w miejscach publicznych również przyczynia się do stopniowego ograniczania liczby osób palących.

Uznanie uzależnienia od tytoniu za chorobę wymagającą kompleksowej terapii pozwoliło na podjęcie szerszych działań wobec osób chcących zrezygnować z nałogu, poprzez m.in. włączenie metod farmakologicznych. Zespół uzależnienia od tytoniu (ZUT) oraz zespół odstawienia tytoniu mają swe oznaczenia w międzynarodowej klasyfikacji chorób.

Pomoc w rzucaniu palenia można uzyskać w wielu poradniach w całym kraju, gdzie lekarz i pielęgniarka podstawowej opieki zdrowotnej po ukończeniu kursu leczenia uzależnienia od tytoniu fachowo wspierają pacjenta.

PubliczneCentraOnkologii.pl: Jaką formę edukacji zdrowotnej antynikotynowej stosują  najczęściej lekarze?

Pracownicy ochrony zdrowia, nie tylko lekarze, ale również pielęgniarki i położne są dziś przygotowywani do kontaktu z pacjentem palącym poprzez ukończenie kursu leczenia uzależnienia od tytoniu. Szczególnie w podstawowej opiece zdrowotnej, lekarz medycyny rodzinnej i pielęgniarkapołożna  środowiskowo – rodzinna, powinni prowadzić edukację antytytoniową w środowisku, szczególną uwagę zwracając na zwiększenie motywacji do rzucenia palenia.

W standardy leczenia zespołu uzależnienia od tytoniu włączono obecnie krótką poradę, czyli tzw. minimalną interwencję, którą powinni stosować w codziennej praktyce zarówno lekarze, jak i pielęgniarki. Coraz bardziej powszechna staje się przedstawiona w „Konsensusie dotyczącym rozpoznawania i leczenia zespołu uzależnienia od tytoniu”” zasada pięciu „P”:

1.   Pytaj pacjenta przy każdym kontakcie, czy pali tytoń.

2.   Poradź mu, aby przestał palić.

3.   Przeprowadź proces diagnostyczny.

4.   Pomóż mu w wyborze właściwego sposobu leczenia.

5.   Pamiętaj, aby przy kolejnych spotkaniach wracać do sprawy palenia .

Myślę, że metodę minimalnej interwencji, czyli krótkiej rozmowy z pacjentem na temat nałogu, jako element budowania motywacji i wsparcia palącego pacjenta powinni stosować w swojej pracy również inni profesjonaliści medyczni, w tym: fizjoterapeuci i farmaceuci.

PubliczneCentraOnkologii.pl:  Walka z paleniem jest najlepszą metodą zapobiegania powstawaniu nowotworów złośliwych, czy Państwa ośrodek organizuje jakieś akcje profilaktyczno-antynikotynowe i jeśli tak, na czym one polegają?

Świętokrzyskie Centrum Onkologii, od wielu lat angażuje się w prewencję pierwotną nowotworów poprzez realizację Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych. Jednym z istotnych elementów programu jest szeroko pojęta edukacja antytytoniowa społeczeństwa.

Prowadzone są działania edukacyjne wobec dzieci i młodzieży od przedszkola do szkoły ponadgimnazjalnej, propagujące zdrowy styl życia, a w tym unikanie czynnego i biernego palenia jako czynnika ryzyka nowotworów złośliwych. Jedną z form tych spotkań są prowadzone przez psychologa warsztaty antytytoniowe „Dziękuję- nie palę” dla uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Edukacja w szkołach odbywa się przy współpracy z Kuratorium, nauczycielami i pedagogami świętokrzyskich szkół, którzy angażując się w działania antytytoniowe, zachęcają młodzież i rodziców do udziału w akcjach profilaktycznych o tej tematyce.

ŚCO jest członkiem koalicji antytytoniowej, której inicjatorem była Wojewódzka Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna w Kielcach i w ramach której wiele instytucji i organizacji pozarządowych współpracuje w realizacji działań na rzecz ograniczania palenia, zarówno wobec najmłodszych, jak i dorosłych mieszkańców województwa świętokrzyskiego. W ramach współpracy corocznie organizowane są akcje profilaktyczne na Światowy Dzień bez Tytoniu oraz Światowy Dzień Rzucania Palenia, podczas których prowadzone jest poradnictwo antytytoniowe oraz kolportaż materiałów edukacyjnych. Do innych form należą m.in. coroczne piesze lub rowerowe rajdy antytytoniowe, czy konkursy dotyczące powyższej tematyki, np. na graffiti antytytoniowe.

Dr n. med. Katarzyna Galwas-Kliber

Dyplom lekarza medycyny otrzymała w Śląskiej Akademii Medycznej w roku 2000. Po rocznym stażu podyplomowym rozpoczęła pracę w Centrum Onkologii – Instytucie im. M. Skłodowskiej – Curie w Gliwicach. Przez kolejne 10 lat doświadczenie zdobywała w Zakładzie Radioterapii, a obecnie jest zatrudniona w II Klinice Radioterapii i Chemioterapii. Od  2009 roku posiada tytuł specjalisty w zakresie radioterapii onkologicznej. Odbywała liczne staże zagraniczne, m.in. roczny staż w Narodowym Centrum Badań nad Środowiskiem i Zdrowiem w Monachium. Praca doświadczalna wykonana w ramach badań własnych w ww. instytucie, przy współpracy z Instytutem Badań Ciężkich Jonów w Darmstadt była przedmiotem jej przewodu doktorskiego. Jest autorem i współautorem publikacji oraz prac naukowych przedstawianych na zjazdach krajowych i zagranicznych. Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Onkologicznego, Polskiego Towarzystwa Radioterapii Onkologicznej, European Society of Therapeutic Radiology and Oncology. Jej zainteresowania onkologiczne dotyczą głównie nowotworów płuc, przewodu pokarmowego i układu moczowego.  Zajmuje się zarówno radioterapią konwencjonalną, jak i technikami wysokospecjalistycznymi: radiochirurgią wewnątrzczaszkowa i pozaczaszkową.

W Przychodni Przyklinicznej Instytutu Onkologii udziela konsultacji onkologicznych oraz prowadzi kompleksową diagnostykę nowotworów, wykorzystując najnowocześniejsze, dostępne badania dodatkowe. Jest członkiem Zespołu Narządowego Schorzeń Przewodu Pokarmowego, który zajmuje się kwalifikacją do leczenia chorych na nowotwory górnego i dolnego odcinka przewodu pokarmowego.

PubliczneCentraOnkologii.pl:  Jak przedstawiają się statystyki zachorowań na raka płuc u osób palących tytoń?

Dr n. med. Katarzyna Galwas-Kliber: Rak płuca jest od wielu lat najczęstszym nowotworem na świecie. W populacji europejskiej około 80-90% zachorowań na raka płuca jest związanych przyczynowo z paleniem tytoniu. W Polsce palenie tytoniu  jest przyczyną 93% zachorowań u mężczyzn i 77% u kobiet po 35 roku życia [1].

PubliczneCentraOnkologii.pl: Od wielu lat prowadzone są działania profilaktyczne informujące o szkodliwości palenia tytoniu, czy przekłada się to na ilość osób zgłaszających się do lekarza- onkologa?

Dr n. med. Katarzyna Galwas-Kliber: Trudno o dobrą odpowiedź na to pytanie. Sukcesem kampanii antytytoniowej będzie zmniejszenie ilości chorych, zgłaszających się do onkologa. Rozpowszechnianie informacji na temat szkód zdrowotnych wynikających z palenia ma na celu podniesienie świadomości społecznej i zmniejszenie spożycia tytoniu. Od lat 90-tych XX wieku, w Polsce obserwuje się stały trend spadkowy częstości palenia tytoniu wśród mężczyzn. Odzwierciedleniem tego zjawiska jest spadek umieralności z powodu raka płuca we wszystkich grupach wiekowych mężczyzn. Niestety Polska ma jeden z najwyższych odsetków częstości palenia wśród kobiet w Europie, z czym związany jest wzrost umieralności na raka płuca, szczególnie w populacji kobiet w wieku 45-64 lat [2].

PubliczneCentraOnkologii.pl: Jakie główne objawy mogą wskazywać na raka płuc?

Dr n. med. Katarzyna Galwas-Kliber: Objawem najczęściej zgłaszanym przez chorych jest kaszel, a w przypadku osób palących, zmiana jego charakteru i nasilenia.  U części chorych występuje krwioplucie, część podaje w wywiadzie nawrotowe lub przedłużające się zapalenia płuc. Prawie połowa chorych uskarża się na duszność, początkowo pojawiającą się podczas wysiłku fizycznego. U części chorych objawem dominującym jest  ból w klatce piersiowej.  W przypadkach miejscowo zaawansowanych do powyższych objawów może dołączyć chrypka, zaburzenia połykania, objawy zespołu żyły głównej górnej (obrzęk twarzy, szyi, kończyn górnych i górnej połowy tułowia, zaczerwienienie skóry i  poszerzenie naczyń żylnych szyi oraz klatki piersiowej). Poza objawami uzależnionymi od miejscowego szerzenia się nowotworu, chorzy na raka płuca często zgłaszają obawy ogólne, takie jak osłabienie, utrata masy ciała, podwyższenie temperatury ciała i bóle stawów.

PubliczneCentraOnkologii.pl: Jakie wyróżniamy rodzaje raka płuc i jak są one leczone?

Dr n. med. Katarzyna Galwas-Kliber: W codziennej praktyce klinicznej, ze względu na odmienności w przebiegu klinicznym oraz w sposobie leczenia, wyróżniamy dwa rodzaje raka płuca:  niedrobnokomórkowego raka płuca (około 80-85% przypadków) oraz drobnokomórkowego raka płuca (15-20% przypadków). Do pierwszej grupy zaliczamy raka gruczołowego (najczęstszy typ u osób niepalących), raka płaskonabłonkowego i raka wielkokomórkowego.

We wczesnych stadiach niedrobnokomórkowego raka płuca leczeniem z wyboru jest resekcja guza z węzłami chłonnymi wnęki i śródpiersia, na drodze lobektomii  (wycięcie płata płuca) lub pneumonektomii (wycięcie płuca).  Niektórzy chorzy, po ocenie pooperacyjnego badania patomorfologicznego, wymagają uzupełniającej chemioterapii i/lub radioterapii.

Część chorych nie kwalifikuje się do leczenia operacyjnego, z powodu ograniczenia wydolności oddechowej, schorzeń współistniejących lub braku zgody chorego na zabieg operacyjny, w tej grupie rozważamy radykalną radioterapię. U chorych z guzem o niewielkich wymiarach (do 5 cm),  położonym obwodowo postępowaniem z wyboru jest radioterapia stereotaktyczna. Metoda ta polega na precyzyjnym napromienieniu guza wysoką dawką, podana w 3-5 frakcjach i pozwala uzyskać wyleczenia miejscowe porównywalne z leczeniem chirurgicznym. Pozostali chorzy są napromieniani do wysokiej dawki w sposób konwencjonalny (w kolejne dni robocze przez 6-7 tygodni).

Metodami leczenia onkologicznego, wykorzystywanymi  w grupie chorych na miejscowo zaawansowanego raka płuca, są chemioterapia i radioterapia. Obecnie złotym standardem jest równoczesna radiochemioterapia, stosowana u chorych w dobrym stanie sprawności i z ograniczoną objętością nowotworu. U pozostałych chorych, należy rozważyć leczenie sekwencyjne, czyli podanie 2–3 cykli chemioterapii, a następnie radioterapię radykalną.

W leczeniu chorych na drobnokomórkowego raka płuca stosujemy przede wszystkim chemioterapię (4-6 cykli), skojarzoną z radioterapią. W grupie chorych z nowotworem miejscowo zaawansowanym najskuteczniejsze jest równoczasowe skojarzenie powyższych metod oraz zastosowanie radioterapii hiperfrakcjonowanej  (2 frakcje dziennie) w obrębie klatki piersiowej.  Ze względu na wysokie ryzyko rozsiewu do mózgowia (50-65% chorych)w przebiegu drobnokomórkowego raka płuca, chorych, u których uzyskano dobrą odpowiedź na chemioterapię, napromienia się profilaktycznie w obszarze mózgowia [3].

PubliczneCentraOnkologii.pl: Od czego uzależnione są rokowania w przypadku nowotworu płuc?

Dr n. med. Katarzyna Galwas-Kliber: Rokowanie chorych na raka płuca uzależnione jest przede wszystkim od typu histopatologicznego  raka oraz zaawansowania klinicznego choroby i stanu sprawności pacjenta. Wśród chorych na niedrobnokomórkowego raka płuca wskaźniki 5-letnich przeżyć wynoszą:  we wczesnych stopniach zaawansowania klinicznego 47-50% (I stopień) i 26-36% (II stopień ), w stopniu miejscowego zaawansowania (III):  7-19% oraz 2% w chorobie uogólnionej [4]. Rokowanie chorych na drobnokomórkowego raka płuca jest złe. Odsetek 2-letnich przeżyć chorych z chorobą miejscowo zaawansowaną wynosi 20-40% oraz 10-13% w grupie z chorobą uogólnioną [5].

1. Jassem J.(red.), Krzakowski M.(red.). Nowotwory klatki piersiowej. Praktyczny przewodnik dla lekarzy. VM Media, Gdańsk 2013.
2. Zatoński W., Mańczuk M., Sulkowska U.  Wyrównywanie różnic zdrowotnych w Unii Europejskiej. Czynniki ryzyka: palenie tytoniu. www.hem.waw.pl, dostęp z dnia 17.05.2022
3. Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych — 2013 r. Tom I.  Krzakowski M.(red.),  Warzocha K. (red.). Via Medica, Gdańsk 2013.
4. Goldstraw P., Crowley J.J., Chansky K. i wsp. The IASLC Lung Cancer Staging Project: proposals for revision of the stage groupings in the forthcoming (seventh) edition of the TNM classification for lung cancer. J. Thorac. Oncol. 2007; 2: 706–714.
5. Lally BE, Urbanic JJ, Blackstock AW. i wsp. Small cell lung cancer: have we made any progress over the last 25 years? Oncologist. 2007 Sep;12(9):1096-104.

Jak diagnozujemy nowotwory układu oddechowego

Kaszel, odpluwanie krwi, szybsze męczenie się, bóle w klatce piersiowej, bóle barku, stany podgorączkowe, brak apetytu, ubytek masy ciała – to najczęstsze objawy nowotworów układu oddechowego.

Tego typu schorzenie najłatwiej powinien rozpoznać sam pacjent. Problem jednak w tym, aby człowiek był świadomy takich objawów i nie lekceważył ich. Profesjonalna służba zdrowia ma w swoim arsenale wiele specjalistycznych badań, dzięki którym można bardzo precyzyjnie określić położenie nowotworu płuca, jego stopień zaawansowania, typ budowy wewnętrznej (histopatologiczny), a następnie zaproponować optymalne w danej sytuacji leczenie. Problem jednak w tym, aby te działania nie były spóźnione.

Klasyczne zdjęcie klatki piersiowej jest najbardziej typowym badaniem obrazowym, ale współcześnie nie można już na jego podstawie decydować o rozpoznaniu  nowotworu. Można bowiem „pokroić” klatkę piersiową (na szczęście tylko wirtualnie) w cienkie (nawet dwumilimetrowe) plastry i dokładnie zorientować się przy jakich ważnych strukturach znajduje się guz i czy będzie możliwe jego operacyjne usunięcie. Jest to tzw. spiralna komputerowa tomografia, funkcjonująca na świecie od 1974 roku.

Technika ta ma także zastosowanie w badaniach przesiewowych, służących wykrywaniu raka płuca we wczesnych stadiach zaawansowania, gdy jeszcze nie występują żadne objawy. Badaniami tymi obejmuje się zwykle osoby w wieku 55-70 lat, które przez minimum 20 lat paliły papierosy. Pozwala to wykryć od 10 do 15 raków płuca na tysiąc przebadanych osób.

Jeżeli chcemy określić „żywotność” guza czyli stopień zachodzącego w jego wnętrzu metabolizmu glukozy, wykonujemy pozytonową emisyjną tomografię (PET). Obraz tego badania pozwoli nam dodatkowo sprawdzić, czy ocenianemu guzowi nie towarzyszą dodatkowe ogniska – przerzuty. Wartość diagnostyczna PET jest trudna do przecenienia. Ta stosunkowo nowa technika jest dostępna w Polsce od 2003 roku. Właśnie w Centrum Onkologii w Bydgoszczy zainstalowano pierwsze takie urządzenie.

Istnieją jeszcze inne subtelne metody badań obrazowych (np. magnetyczny rezonans jądrowy – MRI, scyntygrafia czy usg).

Nieocenioną wartość diagnostyczną ma bronchoskopia. To ona pozwala lekarzowi „zajrzeć do wnętrza płuc”. Poprzez światłowody, obraz może być przenoszony z głęboko położonych części drzewa oskrzelowego, co umożliwia precyzyjne usytuowanie nowotworu i zaplanowanie miejsca jego odcięcia. Bronchoskopia autofluorescencyjna (AFI) – dzięki zastosowaniu światła lasera – pozwala na uwidocznienie bardzo wczesnych nowotworów ograniczonych do śluzówki oskrzela, niedostrzegalnych w świetle białym.

Odrębną częścią diagnostyki jest ustalenie charakteru guza (czy jest on łagodny, czy złośliwy). Aby tego dokonać, należy pobrać próbkę z jego wnętrza i zbadać ją pod mikroskopem. Wykonuje się więc tzw. biopsję guza cienkoigłową lub gruboigłową, pobiera się wycinek z guza widocznego podczas bronchoskopii, nakłuwa się guz lub węzeł chłonny położony poza oskrzelem pod kontrolą wewnątrzoskrzelowej ultrasonografii itd. Zawsze kierować należy się zasadą, aby rozpoczynać od metody najprostszej, najmniej obciążającej chorego. Pobranym w ten sposób materiałem zajmują się lekarze patolodzy, którzy poddają go specjalistycznym procesom utrwalania i wybarwiania, aby w końcu obejrzeć preparat pod mikroskopem i dać odpowiedź, na którą z niecierpliwością czeka i pacjent, i lekarz: rak, czy też guzek łagodny.

W Centrum Onkologii w Bydgoszczy funkcjonuje Zakład Patologii Nowotworów i Patomorfologii. W przypadkach zaawansowanego gruczolakoraka płuca pracownicy tej placówki mogą diagnozować zaburzenia w strukturach genów komórek nowotworowych (tzw. mutacje). Pozwala to przewidzieć odpowiedź na leczenie u poszczególnych pacjentów. Zamiast podawać bardzo drogie leki wszystkim chorym i odnotować skuteczność terapii w kilku procentach, leczenie to stosuje się tylko u wytypowanych, po badaniach genetycznych, pacjentów i wówczas skuteczność może osiągać kilkadziesiąt procent. Jest to tzw. terapia celowana.

Bardzo ważną sprawą z punktu widzenia pacjenta i Narodowego Funduszu Zdrowia jest to, aby diagnostyka nowotworów układu oddechowego odbywała się od razu w wyspecjalizowanych ośrodkach. Proces taki trwa wówczas krócej i jest tańszy, gdyż unika się powtarzania badań w różnych szpitalach.

Wysokospecjalistyczne badania są ważne, ale kluczową sprawą w wykrywaniu nowotworów układu oddechowego jest podniesienie świadomości społeczeństwa w kwestii niebagatelizowania określonych objawów oraz zachowanie tzw. czujności onkologicznej przez lekarzy rodzinnych – pamiętanie, że często pospolite i niepozorne objawy mogą być spowodowane przez bardzo groźne nowotwory układu oddechowego.

prof. dr hab. n. med. Janusz Kowalewski

Koordynator Oddziału Klinicznego Chirurgii Klatki Piersiowej i Nowotworów

Centrum Onkologii w Bydgoszczy