Jedną z podstawowych funkcji organizmu jest odżywianie. Jedzenie jest natomiast nie tylko najbardziej naturalnym sposobem żywienia organizmu, lecz również niezaprzeczalną przyjemnością. Gdy choroba utrudnia bądź wręcz uniemożliwia jedzenie, często niezbędne jest podjęcie decyzji o gastrostomii, czyli przetoki żołądkowo-skórnej, przez którą substancje odżywcze podawane są bezpośrednio do żołądka.

Sytuacja chorego przed wyłonieniem stomii odżywczej

Jedzenie=zdrowie?

Łaknienie, ilość zjadanego pożywienia, waga ciała to tradycyjne wskaźniki zdrowia, a w przypadku choroby – za wskaźniki jej postępu. Zmniejszone przyjmowanie pokarmów i utrata apetytu (szybkie uczucie nasycenia) prowadzi do przewlekłego niedożywienia, zmniejszenia  wagi ciała, a w efekcie do stanów osłabienia, zmęczenia, postępującej utraty energii, trudności w podejmowaniu wysiłku umysłowego. Tradycyjne podejście do opieki nad człowiekiem chorym wskazuje na potrzebę karmienia, jako najlepszego przejawu opieki. Ta silna potrzeba, występująca u członków rodziny może jednak prowadzić do narastającej frustracji człowieka chorego, który nie mogąc jeść czuje się winny, że nie spełnia oczekiwań najbliższych.

Gastrostomia „kołem ratunkowym?”

Zabieg gastrostomii może przerwać ten proces i zmniejszyć skutki niedożywienia, zarówno w sferze fizycznej, jak i psychicznej.

Mamy silne przywiązanie do wyobrażonego, mentalnego wizerunku naszego ciała, które zawierza przekonania co do naszych możliwości. Obraz ten obejmuje całość doznań emocjonalnych i fizycznych związanych z funkcjonowaniem organizmu, w tym przyjemność z jedzenia i picia. Ciało, do którego możliwości i wizerunku byliśmy tak przywiązani nie jest w stanie zapewnić nam tego, co dotąd traktowaliśmy jako naturalne…

Adaptacja

Co TERAZ jest ważne w moim życiu?

Co mogę zrobić aby to osiągnąć?

Jaki wpływ ma to zmian sposobu odżywiania?

Co mogą dla mnie zrobić inni?

Reakcje emocjonalne Pacjenta w swoim nasileniu i zmienności zależą od odpowiedzi na te podstawowe pytania. Mogą przyjmować różne formy w zależności od osobowości chorego, jego wieku, nasilenia dyskomfortu fizycznego, a także życiowych okoliczności, jak sytuacja rodziny czy możliwość korzystania ze wsparcia.

Istnieją jednak pewne zachowania Pacjenta, które mogą niepokoić jego bliskich:

• Unikanie, „separowanie się” od sytuacji podawania pokarmu. Czasem taka postawa wynika z braku wewnętrznej zgody, niechęci do siebie samego i obaw przed odrzuceniem.
• Gniew, irytacja, rozdrażnienie, które może przejawiać się w ciągłym wyrażaniu niezadowolenia pomimo starań opiekuna o  komfort chorego.
• Bezradność, beznadziejności, postawa rezygnacyjna („a co ja mogę zrobić?”). Chory  unika kontaktów z innymi ludźmi, przestaje interesować się sprawami rodziny,  w jego wypowiedziach dominuje pesymizm.
• Nadmierne skupienie na funkcjonowaniu organizmu, ciągłe wsłuchiwanie się w jego fizyczne objawy, zmienność nastrojów, oczekiwanie opieki i uwagi ze strony rodziny, którym mogą towarzyszyć liczne skargi i narzekania.

Pacjenci często nie mówią wprost o swoich problemach. Wnioskujemy o nich z reakcji niewerbalnych, używanych metafor, zmienionego zachowania. Te reakcje, to dla opiekuna sygnał, że przystosowanie się do wyzwań gastrostomii jest dla chorego szczególnie trudne. Nie należy tego ignorować i czekać aż minie.

Jak rozmawiać z chorym? Zasady wspierającej komunikacji

Przede wszystkim zapewnijmy o naszej akceptacji!

Zamiast zdawkowych pocieszeń warto spróbować dowiedzieć się co naprawdę myśli i czuje osoba, którą wspieramy („co jest dla ciebie trudne?”).  Należy dowiedzieć się czego w tym właśnie czasie chory od nas oczekuje, jakie są jego potrzeby? („Co mogę teraz dla ciebie zrobić?”).

Zamiast dawać rad, o które chory nie prosi, uważnie słuchajmy i pozwólmy mu podzielić się z nami swoimi odczuciami. Nie zaprzeczajmy i nie pomniejszajmy uczuć Pacjenta. Błędne są uwagi typu „nie powinieneś tak czuć”. Nie mobilizujmy nadmiernie chorego  – zbyt częste rady dotyczące pozytywnego myślenia i siły, ponieważ mogą sprawić, że osoba zamiast wsparcia odczyta presję, której nie może sprostać. Ważniejsze będzie wskazywanie i odwoływanie się do mocnych stron jego charakteru, które „sprawdziły się” w sytuacjach kryzysowych jak np. wytrwałość, pomysłowość czy poczucie humoru. W pomaganiu istotne więc jest równoważenie mobilizowania osoby chorej do wysiłku, aktywności fizycznej i podejmowania codziennych zadań, jak i udzielenie pomocy w odreagowaniu nagromadzonych emocji i napięć. Tym jest na przykład spokojne towarzyszenie choremu, gdy płacze. Dajemy wówczas wyraz naszego zrozumienia i przywiązania a nie, jak się zwykło uważać, przyzwolenia na słabość.

Pamiętajmy: wyrażenie obaw, lęków, smutku wyzwala z napięcia towarzyszącego stresowi, przynosi ulgę, daje przestrzeń na nowe, bardziej optymistyczne spojrzenie na sytuację.

Nadzieja znika w osamotnieniu, izolacji i poczuciu niezrozumienia

Jeśli chory pomimo pomocy i wsparcia pozostaje przygnębiony i zrezygnowany, gdy utrzymują się problemy ze snem i pesymistyczne przekonania warto rozważyć włączenie pomocy psychologicznej, a czasem psychiatrycznej. Wyczerpanie możliwości adaptacyjnych człowieka może wywołać reakcję depresyjną, która wymaga specjalistycznej farmakoterapii.

Wielu  pacjentów po pokonaniu kolejnego kryzysu choroby stopniowo osiąga samodzielność i przystosowuje się do nowej sytuacji.

Walka z chorobą to długa wędrówka, która wymaga ciągłego odnawiania sił w szczerym kontakcie z bliskimi.

 

Centrum Onkologii w Bydgoszczy

W zależności od obszaru ciała, jaki zostaje naświetlany i skutków ubocznych prowadzonej terapii, stosuje się odpowiednią dietę mającą na celu minimalizowanie ubocznych objawów naświetlań poprzez dostarczenie organizmowi niezbędnych składników odżywczych. Bardzo ważne jest też, aby Pacjent nie tracił na wadze.

Jeżeli Pacjent nie odczuwa nasilonych skutków prowadzonego leczenia wówczas zastosowanie ma dieta oparta na zasadach racjonalnego żywienia, zalecana w leczeniu Pacjentów onkologicznych. W diecie tej trzeba uwzględnić produkty, które są źródłem pełnowartościowego białka oraz owoce i warzywa. Możliwe są wszelkie techniki kulinarne, należy jedynie ograniczyć smażenie ze względu na fakt, że potrawy tłuste długo zalegają w żołądku powodując tym samym mdłości. Ogranicza się w diecie tłuste gatunki wędlin, mięs oraz produkty wędzone, a także słodycze i ostre przyprawy. Powinno się również wykluczyć z diety wszystkie przetwory konserwowane, solone, utrwalane octem, kremowe ciasta, cukier, niedojrzałe owoce, migdały, orzechy (podawać rozdrobnione). Ważne jest uwzględnienie w diecie produktów, które są bogatym źródłem witaminy C, A, E oraz mikroelementów jak cynk, selen, żelazo.

 Jeżeli Pacjent odczuwa skutki naświetlania określonego obszaru (np. jamy brzusznej) zastosowanie ma wówczas dieta łatwostrawna o zwiększonej zawartości białka. Najważniejsze, by wykluczyć składniki źle tolerowanych (laktoza, gluten, błonnik), a w razie potrzeby zastosować zmianę konsystencji posiłków na bardziej płynną. W diecie łatwostrawnej zaleca się podawanie takich produktów jak: białe pieczywo (czerstwe), twaróg chudy lub półtłusty, jajka gotowane na miękko (w ograniczonych ilościach), dżem, miód, chude gatunki wędlin, chude gatunki mięs, warzywa gotowane (np. buraczki, szpinak, marchew, kwiat kalafiora, brokuły, seler, fasolka szparagowa, cukinia, kabaczek). Owoce najczęściej stosowane i dobrze tolerowane to  gotowane jabłka i banany podawane w postaci surowej.

W ograniczonych ilościach mogą byś stosowane dojrzałe pomidory bez skórki i kruche gatunki sałaty zielonej. Zaleca się dodawanie do dań łagodnych przypraw  (np. sok z cytryny, wanilia, cynamon, kminek, majeranek, koper, zielona pietruszka).

Posiłki powinny być niewielkie i spożywane pięć razy w ciągu dnia. Temperatura potraw nie może być zbyt wysoka. Dozwolone techniki kulinarne to: gotowanie w wodzie, na parze, duszenie.

Naświetlanie głowy i szyi

Zabiegi radioterapii powodują zaburzenia w odczuwaniu smaku i zmniejszają apetyt. Wówczas nie ma potrzeby stosowania specjalnej diety, obowiązują jedynie ogólne zasady stosowane

w racjonalnym żywieniu Pacjentów leczonych onkologicznie. Skutkiem ubocznym terapii jest również zmniejszenie produkcji śliny powodujące suchość w ustach. Prowadzi to do kłopotów z przeżuwaniem i przełykaniem. Wówczas należy stosować dietę łatwostrawną mieloną. Oparta jest ona na tych samych zasadach, co dieta łatwostrawna, jednak potrawy powinny być rozdrobnione, dobrze ugotowane, a także nie mogą zawierać produktów drażniących błonę śluzową jamy ustnej i przełyku, a więc nie mogą być słone, bardzo kwaśne i pikantne. Przy zaburzeniach wydzielania śliny pomaga ssanie cukierków i żucie gumy.

W razie bardzo dużych trudności w gryzieniu lub połykaniu pokarmów stosuje się dietę płynną. Można ją wzbogacić gotowanym mięsem, śmietanką, mlekiem w proszku, twarożkiem homogenizowanym, warzywami gotowanymi, owocami, kisielem, budyniem, jogurtem. Składniki użyte w diecie muszą być dokładnie zmiksowane i przetarte. Zmniejszone porcje przyjmowanego pokarmu warto dodatkowo uzupełniać  preparatami przemysłowymi.

Naświetlania okolic klatki piersiowej

W przypadku niewielkiej ilości zabiegów i małego obszaru naświetlania najczęściej nie występują uboczne skutki terapii, wówczas nie ma potrzeby stosowania specjalnej diety. W przypadku gdy wystąpią objawy zgagi (zarzucania treści pokarmowej do przełyku), wówczas należy o tych objawach powiadomić lekarza, który zleci stosowanie diety łatwostrawnej. Nie polecamy natomiast picia herbaty miętowej, która często stosowana jest właśnie przeciwko zgadze.

Naświetlanie brzucha

Naświetlania okolic jamy brzusznej może spowodować chwilową niezdolność do trawienia laktozy (cukru mlecznego). Podstawowym objawem jest biegunka. Taki stan jest przeważnie przejściowy i po właściwie stosowanej diecie wraca do normy. Zwykle lekarz zaleca wtedy dietę łatwostrawną. To co jest jednak najważniejsze, to całkowite wykluczenie mleka. Przetwory mleczne są już najczęściej dobrze tolerowane. W sklepach dostępne jest mleko i produkty nie zawierające laktozy (informacja na opakowaniu) – można włączyć je do diety. Z powodu uszkodzenia kosmków jelitowych może też wystąpić nietolerancja na gluten zawarty w produktach zbożowych. Mąkę pszenną możemy wówczas zastąpić mąką ziemniaczaną, kukurydzianą lub ryżową.

Należy też ograniczyć błonnik, dlatego warzywa i owoce podaje się w postaci rozdrobnionej i gotowanej: jako przeciery, kompoty i soki pasteryzowane. Aby zminimalizować skutki uboczne biegunki musimy wyrównać niedobory płynów w organizmie – a więc trzeba dużo pić! Uzupełnić należy brakujący potas, którego bogatym źródłem są ziemniaki, pomidory oraz banany. Zaleca się picie siemienia lnianego na wodzie (działa osłaniająco na śluzówkę jelita).

Trzymając się zaleceń lekarza dotyczących diety można w sposób szybki i łaskawy dla organizmu przywrócić równowagę żywieniową, jednocześnie wprowadzając do swojego życia zdrowe nawyki dotyczące jedzenia. A to zawsze procentuje.

 

Doktor nauk medycznych Krzysztof Leśniewski – Kmak – specjalista onkologii klinicznej Gdyńskiego Centrum Onkologii

Chemioterapia jest jedną z podstawowych metod leczenia nowotworów.

W zależności od typu nowotworu, stadium jego rozwoju oraz kondycji Pacjenta, chemioterapia może być albo główną dla danego Pacjenta linią terapeutyczną, a może być również jedynie częścią wspomagającą leczenia skojarzonego z radioterapią i chirurgią onkologiczną.

Chemioterapia polega na podawaniu Pacjentowi specjalnych leków, które nazywane są cytostatykami lub lekami cytostatycznymi. Są to specjalne środki farmakologiczne, które skutkują atakiem na najszybciej dzielące się w organizmie komórki. Tymczasem specyfika komórek nowotworowych jest właśnie taka, że mnożą się one znacznie szybciej niż komórki zdrowe, dlatego stanowią cel ataku leków cytostatycznych. Nie zmienia to jednak faktu, że leki te atakują często również zdrowe komórki, dlatego stosowanie chemioterapii może odbywać się tylko i wyłącznie pod okiem specjalisty z zakresu onkologii klinicznej i tylko w placówkach medycznych mających odpowiednie uprawnienia, sprzęt i wykwalifikowany personel.

 

Leki cytostatyczne podawane są pacjentom w różny sposób:

• doustnie (tabletki, kapsułki, które należy połknąć i popić wodą)
• podskórnie (zastrzyki)
• dożylnie (zastrzyki i kroplówki)
• bezpośrednio do ciała (np. do jamy brzusznej, do jamy opłucnej, do pęcherza moczowego, do kanału rdzenia kręgowego i w inne miejsca).

PubliczneCentraOnkologii.pl: Czy problemy żołądkowe – mdłości – zawsze wiążą się z przyjmowaniem chemioterapii?

Dr Krzysztof Leśniewski – Kmak – specjalista onkologii klinicznej – Występowanie nudności jest częstym objawem niepożądanym chemioterapii, jednak jego częstość występowania i intensywność  jest bardzo różna w zależności od zastosowanych leków.  Wyróżnić można trzy rodzaje nudności i wymiotów wywołanych chemioterapią:  wczesne (w pierwszej dobie po chemioterapii), późne (od drugiej doby do kilku dni po chemioterapii) i wyprzedzające (mogące wystąpić przed kolejnym cyklem, jeżeli po poprzednim występowały wymioty i mają tło psychogenne).

PubliczneCentraOnkologii.pl: Czym spowodowane są problemy żołądkowe podczas chemioterapii?

Dr Krzysztof Leśniewski – Kmak – specjalista onkologii klinicznej – Nudności i wymioty spowodowane chemioterapią mogą powstać na drodze różnych mechanizmów, prowadzących do pobudzenia tzw. „ośrodka wyzwalającego” położonego w ośrodkowym układzie nerwowym. W wyzwalaniu nudności i wymiotów bierze udział szereg substancji, tzw. „neuroprzekaźników”.

PubliczneCentraOnkologii.pl:  Czy istnieją praktyczne wskazówki żywieniowe w trakcie leczenia chemioterapią?

Dr Krzysztof Leśniewski – Kmak – specjalista onkologii klinicznej  – Jedzenie większej liczby, ale mniejszych, wysokoenergetycznych posiłków, najlepiej przestudzonych,  unikanie pokarmów tłustych,  smażonych, pikantnych i aromatycznych o silnym zapachu, a także słodyczy. Należy jednak pamiętać, że każdy chory może mieć swoją wrażliwość na potrawy i ich zapachy i należy dostosowywać dietę do swoich potrzeb. Ważne jest przyjmowanie dostatecznej objętości wody.

PubliczneCentraOnkologii.pl: Czy można złagodzić nudności i wymioty po chemii domowymi sposobami?

Dr Krzysztof Leśniewski – Kmak – specjalista onkologii klinicznej  – Przestrzeganie powyższych wskazówek powinno pomóc w skutecznym leczeniu przeciwwymiotnym, jeżeli jednak tak nie jest i nudności lub wymioty są uciążliwe, niezbędne może okazać dodatkowe leczenie farmakologiczne – w tym celu należy skontaktować się z lekarzem.

 

Często chemioterapia kojarzona jest ze skutkami ubocznymi pojawiającymi się wskutek tego leczenia. Obawy takie są całkowicie naturalne, należy jednak  zwrócić uwagę na to, że reakcja organizmu na chemioterapię jest bardzo indywidualną sprawą. Jest to też istotne z tego punktu widzenia, że Pacjent powinien informować lekarza o zmianach, które u siebie obserwuje. Dzięki temu, w przypadku nieprawidłowego działania cytostatyku, lekarz może odpowiednio wcześnie interweniować i zmienić tok terapii. Oczywiście nie u każdego Pacjenta występują powyższe skutki uboczne. Bywa, że Pacjent znosi kurację bardzo dobrze i jedyną niedogodnością są nudności i uczucie osłabienia. Należy też pamiętać, że są one przejściowe i zwykle ustępują po zakończeniu kuracji.

 

Witaminy to ważne substancje aktywne występujące w pożywieniu w niewielkich ilościach. Niezbędne są do prawidłowego przebiegu procesów metabolicznych, więc dzięki nim czujemy się zdrowi, a nasz organizm chroni się przed chorobami. Niestety, nasze ciało nie jest w stanie samodzielnie wytwarzać i syntetyzować większości witamin, dlatego tak ważne jest, byśmy zapewnili je sobie w codziennej diecie.

Witaminy rozpuszczalne w wodzie

Z tej grupy ważne są dla nas przede wszystkim dwa typy witamin: B i C. Dlaczego? Mają ogromny wpływ na wiele procesów w naszym organizmie.

Witaminy z grupy B mają istotne znaczenie dla sprawnej przemiany materii. Odpowiedzialne są za metabolizm węglowodanów i białek, a także za budowę komórek, tkanki łącznej, połączeń nerwowych. Poza tym zwiększa siły obronnej organizmu. Witaminy z grupy B znajdziemy w pełnoziarnistych zbożach, mleku, produktach mlecznych, mięsie, jajkach, roślinach strączkowych, kiszonych warzywach, zarodkach pszennych oraz kiełkach.

Witamina C ma działanie antyoksydacyjne, a także ochronne przy budowie komórek. Wzmacnia układ odpornościowy, dlatego tak ważne jest zadbanie o duże dawki witaminy C w przypadku przeziębień. Poza tym witamina C hamuje powstawanie szkodliwych związków – nitrozamin w jelitach, które są przyczyną powstawania nowotworów. Warto zwrócić się o witaminę C do natury, gdzie przede wszystkim występuje w owocach dzikiej róży, czarnej porzeczce, truskawkach, owocach cytrusowych, papryce, natce pietruszki, ziemniakach, pomidorach czy w kiszonej kapuście.

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach

Witamina A wzmacnia siły obronne organizmu w walce z wolnymi rodnikami. Działa ochronnie na skórę i błony śluzowe, poza tym wpływa korzystnie na wzrok. Witamina ta zmniejsza ryzyko zachorowania na raka skóry, krtani, płuca, przełyku, żołądka, szyjki macicy i gruczołu krokowego. Źródłem tej witaminy są produkty zwierzęce takie jak mleko, masło, sery oraz jaja, tran, wątroba. Prowitamina witaminy A – czyli beta karoten – jest ważnym antyoksydantem, zapobiega nowotworom i występuje w owocach i warzywach o zabarwieniu żółtym, pomarańczowym i zielonym.

Witamina E z kolei działa ochronnie na komórki. Również jest antyoksydantem oraz wspomaga wątrobę, odtruwanie organizmu, stabilizuje układ odpornościowy. Znajduje się w pełnym zbożu, oleju słonecznikowym, sojowym, kukurydzianym, oleju z zarodków pszennych, oleju lnianym, soi, orzechach laskowych, ziarnach słonecznika.

Witamina D jest ważna dla wchłaniania wapnia przez organizm. Ponadto korzystnie wpływa na dobry wygląd skóry oraz stan zębów oraz kości. Znajduje się w mleku, produktach mlecznych, w tłuszczach rybich, żółtkach jaj oraz wątróbce.

Witamina K jest niezbędnym czynnikiem krzepnięcia krwi. Jest ona obecna głównie w kiszonej kapuście, jarmużu, szpinaku, brukselce oraz innych warzywach zielonych i zielonej herbacie.

Jeżeli nasza dieta obfituje w produkty zbożowe, owce, warzywa i naturalne tłuszcze roślinne możemy mieć pewność, że dostarczamy organizmowi niezbędne do życia witaminy.

W warunkach większego stresu, przy dużym spożyciu kofeiny, alkoholu, w przypadku choroby, a także podczas obciążającej terapii przeciwnowotworowej lub przy dużym narażeniu na toksyny środowiskowe zapotrzebowanie na substancje bioaktywne wzrasta. W takich przypadkach może zaistnieć potrzeba podawania suplementów diety będących skoncentrowanym źródłem witamin, składników mineralnych lub innych substancji odżywczych. Stosując je należy jednak pamiętać o istniejącym ryzyku spożycia nadmiernych ilości, które mogą wywołać skutki uboczne, szczególnie w przypadku leczenia nowotworów. Nadmierne niekontrolowane spożycie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach w postaci suplementów diety, zwiększa ryzyko ich toksycznego działania. Przykładem jest sytuacja, w której zbyt duże przyjęcie witaminy A powoduje zaburzenie funkcji wątroby, a także zmiany w strukturze kości. Z tego względu przyjmowanie suplementów musi odbywać się pod kontrolą lekarza i każdy przypadek powinien być rozpatrywany indywidualnie.

W przypadku witamin rozpuszczalnych w wodzie nie ma większego ryzyka przekroczenia zalecanych dawek dziennych.

Najważniejsze jest jednak to, by na co dzień starać się dostarczać organizmowi witamin w możliwie naturalnej formie. Racjonalny sposób żywienia się jest najbezpieczniejszym i najpewniejszym sposobem utrzymywania odpowiedniego bilansu witaminowego, dlatego weryfikacja dotychczasowej diety będzie doskonałym pierwszym krokiem do zadbania o witaminowy zawrót głowy.

 

mgr Elżbieta Bandyszewska

Starszy asystent dietetyki

Centrum Onkologii w Bydgoszczy

 

W ciągu roku zjadamy 2 kilogramy proszku chemicznego. To barwniki i konserwanty zawarte w żywności. Ich obecność w jedzeniu osłabia nasz organizm, jest przyczyną alergii, nadpobudliwości, może przyczyniać się też do powstawania nowotworów.

Po dwóch tygodniach leżenia w lodówce, pomidor dalej wyglądał świeżo. Dlaczego nie zgnił, skoro kupiłam go w osiedlowym warzywniaku?  No cóż popełniłam strategiczny błąd: skusiłam się na piękne kształty i intensywną barwę. Robienie zakupów, to dziś prawdziwe wyzwanie. Trzeba dobrze przestudiować tabele dodatków oraz  składników chemicznych, dopiero uzbrojonym w taką wiedzę, można ruszyć do sklepu. Problem z warzywami jest jednak poważny, bo ich składu chemicznego nie sposób sprawdzić. Nigdzie nie dowiemy się w jakich warunkach zostały wyprodukowane, ani jakich środków użyto do ich przechowywania. Dlatego najbezpieczniej kupować warzywa sezonowe. Przynajmniej mniej chemii zużyto do ich magazynowania.

Wszechobecne „E”

Dieta ma wpływ na to, jak się czujemy, jak pracujemy, a nawet jak wyglądamy. Dietetycy wiedzą, że z powodu złego odżywiania słabnie odporność organizmu, zapadamy na alergie, tyjemy, chorujemy na raka. Chcąc uniknąć tych przykrych konsekwencji, powinniśmy zwróć uwagę na to, co jemy. Sztuczne dodatki znajdują się nawet w żywności dla dzieci: jogurtach, napojach, słodyczach. W serkach owocowych nie ma śladu owoców. Znajdują się za to sztuczne wsady wzbogacone o barwnik i aromat imitujący konkretny owoc. Nawet pozornie zdrowa żywność, jak np. bakalie, zawierają konserwant E 220, czyli dwutlenek siarki.

Jednak nie wszystkie E są niebezpieczne dla zdrowia. Nie ma co demonizować. Pojedynczo taka substancja nie działa na nas szkodliwie, jednak w połączeniu z inną, tworzy związek, który może być trujący lub toksyczny dla wątroby, nerek, czy mózgu.

Większość związków chemicznych używanych przez producentów nie została przetestowana pod kątem długoterminowego wpływu na nasze zdrowie.

Ale jak powiedział Paracelsus: „Wszystko jest trucizną i nic nią nie jest, bo to dawka czyni truciznę”. Na szczęście na rynku pojawia się coraz więcej firm oferujących żywność i kosmetyki bez szkodliwych dodatków. Mamy więc wybór.

Co się kryje pod literką E i trzema cyframi?

• barwniki – od E 100 do E 180
• konserwanty – od E 200 do E 283
• przeciwutleniacze – od E 300 do E 341
• substancje stabilizujące – od E 400 do E 495
• substancje zapachowe, zapobiegające zlepianiu się, spienianiu, rozwarstwianiu – od E 500 do E 1500.

Podejrzana o działania rakotwórcze jest E 104 (żółcień chinolinowa), E 110 (żółcień pomarańczowa), E 123 (amarant), E 132 (indygotyn), E 210 (kwas benzoesowy), E 249 (azotyn III potasu), E 951 (aspartam), E 954 (sacharyna).

Sztuczne dodatki zawarte w żywności nie są objęte jednolitym prawem. Nie wszystkie E dopuszczone w krajach Unii Europejskiej, znajdują się na liście dodatków zarejestrowanych w naszym kraju. I odwrotnie, niektóre stosowane w Polsce, są zabronione w innych państwach europejskich.

Jak kiedyś konserwowano żywność?

Dziś brzmi to niewiarygodnie, ale jeszcze kilkadziesiąt lat temu w większości domów były wędzarnie. W aromatycznym dymie z jałowca wędzono kiełbasy, szynki, boczek. Podwieszone pod sufitem na strychu lub spiżarni czekały na zjedzenie nawet kilka miesięcy. Beczki z kapustą, czy kiszonymi ogórkami trzymane były w stawach przez całą zimę.

Te sposoby konserwacji, choć archaiczne były zdecydowanie bardziej zdrowe, niż stosowane obecnie. Przykładem czego jest tajemnica pięknego wyglądu mojego pomidora… Prawdopodobnie rósł na plantacji, gdzie podłożem była wełna mineralna, do tego dostał porcję sterydów przyspieszających nabieranie wody i garść antybiotyków, chroniących go przed chorobami.

Po szybkim śledztwie przeprowadzonym w jego sprawie, zrezygnowałam z degustacji. Mój organizm nic by na tym nie zyskał – ilość witamin w takim zimowym warzywie jest znikoma.  Zafundowałabym sobie co najwyżej sporą porcję chemii, plus wysypkę na skórze.

Anna Twardowska

Zespół ds. Komunikacji

Centrum Onkologii w Bydgoszczy

Warzywa i owoce – co najmniej 300 gram dziennieBłonnik zwiększa masę stolca, skraca pasaż przez jelita, obniża pH jelitowe, wpływa na mikroflorę przewodu pokarmowego. Powinno się przyjmować 40-45 g/dziennie, w tym tzw. nierozpuszczalnego 4-5 g. Błonnik obecny jest w pełnych ziarnach zbóż, w zarodkach pszennych, dzikim ryżu, otrębach pszennych i ryżowych, kaszy gryczanej, kukurydzianej, jaglanej, płatkach i otrębach owsianych, również w jęczmieniu, ziarnach strączkowych (soczewica, soja), warzywach (karczochy, fasola, brokuły, brukselka, kapusta, marchew, kalafior, cebula, kabaczek), świeżych owocach (jabłka, morele, banany, jagody, daktyle, brzoskwinie, gruszki) oraz suszonych śliwkach.

Wapń jest minerałem, który sprawia, że komórki wyściełające okrężnicę są mniej podatne na zmiany nowotworowe – zapobiega urazom i nadmiernemu namnażaniu nabłonka wywołanym przez kwasy żółciowe lub karcinogeny. Zaleca się 1000-1500 mg/dobę, źródła: jogurty, mleko, sery, ryby z puszki z ośćmi, kapusta, brokuły. Także selen może zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka okrężnicy o 60% przy spożyciu dziennym 200 mcg. Bogatym źródłem są białka zwierzęce, homary, gotowane ostrygi, małże, kraby, orzechy laskowe.

Zaleca się przyjmowanie 2,5 l płynów (wody) na dobę. Zapewni to odpowiednie nawodnienie organizmu, a przez to zapobiega zaparciom i wypłukuje szkodliwe produkty przemiany materii z organizmu.

W pokarmach ogranicza się ilość węglowodorów aromatycznych poprzez: zmniejszenie spożycia zewnętrznych warstw opiekanych na grillu produktów. Zaleca się przygotowywanie chudego mięsa, smażonego nad dobrze rozżarzonym węglem (nie nad płomieniem), w czasie dokładania węgla zdejmowanie mięsa z rusztu, nieopiekanie np. sosnowymi szyszkami.

Zredukowanie ilości soli – ma na celu zapobieganie nowotworom głównie żołądka. Sól zastępuje się przyprawiając ziołami (tymianek, rozmaryn). Ogranicza się spożywanie pokarmów konserwowanych, peklowanych. Produkty pochodzące ze znanych źródeł – hodowle bez sztucznych nawozów i odżywek.

Aktywność ruchowa. Zaleca się uprawianie sportu przez 30 minut 3x w tygodniu, aż do wzrostu tętna do 130 ud./min. Ćwiczenia o średniej lub wysokiej intensywności 2 x tyg. pozwolą zmniejszyć o 30% ryzyko zachorowania na raka okrężnicy. Mechanizm profilaktyki aktywności fizycznej polega na przyspieszaniu czasu pasażu przez jelita, to oznacza krótsze zaleganie potencjalnie rakotwórczych produktów ubocznych trawienia znajdujących się w masach kałowych.

Wstawka: Otyłość jest jednym z czynników ryzyka rozwoju raka – racjonalna dieta i aktywność ruchowa regulują masę ciała.

Warto się badać

Gastroskopia, adresowana do osób od 40 r.ż., u których w rodzinie u krewnych I stopnia występował nowotwór żołądka. W przypadku stwierdzenia obecności Helicobacter pylorii, przeprowadza się leczenie mające na celu wyeliminowanie bakterii nawet u osób bez objawów. Badanie wykonywane co 2 lata.

Kolonoskopia, adresowana do wszystkich osób w wieku 50-65 lat (lub młodszych z obciążeniami rodzinnymi) – wykonywana co 10 lat. Usuwanie polipów w trakcie przesiewowej kolonoskopii zmniejsza ryzyko raka. Centrum Onkologii uczestniczy w Programie Badań Przesiewowych dla Wczesnego Wykrywania Raka Jelita Grubego od 2000 roku. W tym czasie wykonano 5 965 badań, usuwając polipy u 1 992 osób, wykrywając 50 raków.

Chemoprewencja to stosowanie leków i naturalnych związków w celu zapobiegania nowotworom. Pomimo stale trwających badań dotychczas nie odkryto takiego preparatu, który mógłby być stosowany przez całą populację. Wykonuje się próby chemoprewencji w wybranych grupach pacjentów przy użyciu m.in. selenu, wapnia, witamin, niesterydowych leków przeciwzapalnych: kwasu acetylosalicylowego (aspiryna), kwasu 5-aminosalicylowego (mesalazyna).

W profilaktyce nowotworowej znaczenie mają wit. A, C i E. Więcej na ich temat w artykule „Cała prawda o witaminach i suplementach”.

Przestrzegając wyżej wymienionych zaleceń odpowiednio zadbamy o dobrą kondycję naszego układu pokarmowego. Więc do dzieła!

Centrum Onkologii w Bydgoszczy

PubliczneCentraOnkologii.pl: Czy prawidłowa dieta w trakcie choroby onkologicznej ma znaczenie?

Odpowiednie odżywianie jest bardzo ważne dla ludzi zdrowych, a jeszcze ważniejsze podczas choroby. Choroba nowotworowa niesie ryzyko wyniszczenia organizmu. Składa się na nią brak łaknienia, ubytek masy ciała, problemy z wchłanianiem, stan zapalny. Chory nie tylko traci zapasy substancji odżywczych, ale też nie dostarcza odpowiednich ilości energii i białka w wyniku czego traci na wadze. Nieprawidłowy stan odżywiania często powoduje występowanie skutków ubocznych leczenia , także sprawia, iż stosowane leczenie jest mniej skuteczne.

PubliczneCentraOnkologii.pl: Czy pacjent powinien zgłosić się do dietetyka i jeśli tak to kiedy powinno to nastąpić?

Po poradę w ramach profilaktyki pierwotnej powinny się zgłaszać osoby, które nie chcą zachorować na nowotwory. Kolejna grupa to ci, którzy byli chorzy i po leczeniu zostali uznani za wyleczonych i pragną utrzymać ten stan zdrowia jak najdłużej. Z pomocy powinni korzystać pacjenci w trakcie chemio czy radioterapii, pacjenci paliatywni oraz ci, którzy mają wyłonioną stomię, zespół złego wchłaniania czy zaburzenia połykania, przez co wymagają specjalnej diety.

PubliczneCentraOnkologii.pl: Jakie są główne korzyści wynikające z dobrze dobranej diety?

Najistotniejsza jest prawidłowo zbilansowana dieta dostosowana

do indywidualnych możliwości pacjenta. Im lepszy stan odżywiania, tym mniejsze ryzyko przerwania chemio lub radioterapii, tym lepsze jest też gojenie się ran, mniejsza częstość infekcji, krótszy pobyt w szpitalu.

PubliczneCentraOnkologii.pl: Jakie są najważniejsze zasady diety w chorobie nowotworowej?

Najważniejszym celem diety w chorobie nowotworowej jest dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości energii i białka ze wszystkich grup żywności.Warzywa i owoce są źródłem przeciwutleniaczy i błonnika a także witamin. Dlatego należy jeść  co najmniej 500 g (5 porcji).

Błonnik znajduje się w pełnoziarnistym pieczywie, makaronach, kaszach i brązowym ryżu. Warto dodawać do potraw oleje roślinne np. olej lniany, rzepakowy, oliwę

z oliwek. Nie tylko zwiększają kaloryczność posiłku, ale dostarczają nienasyconych kwasów tłuszczowych, które mają zdolności łagodzenia stanów zapalnych i przeciwdziałają utracie masy ciała. Znajdziemy je również w orzechach, ziarnach słonecznika. Źródłem białka powinno być chude mięso, ryby, jaja i rośliny strączkowe (o ile chory je toleruje). Ważną rolę w diecie odgrywają ryby, które są źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych omega -3.  Ryby należy spożywać co najmniej dwa razy w tygodniu.

Warto urozmaicić dietę o produkty mleczne (jogurt, kefir, twaróg), wpływają one korzystnie na stan flory jelitowej, co zapewnia prawidłowe trawienie i wchłanianie substancji odżywczych z pożywienia, a także zwiększa odporność organizmu. Ważne jest także wypijanie od 1,5 – 2 litrów płynów (zwłaszcza wody, herbat owocowych, ziołowych) co pozwoli uniknąć stanów odwodnienia i usunięcia toksyn z organizmu.

PubliczneCentraOnkologii.pl: Których produktów pacjent onkologiczny powinien się wystrzegać?

W większości nowotworów chorym zalecana jest dieta lekkostrawna, wysokoenergetyczna i bogata w białko. W przypadku nowotworów żołądka wskazane jest unikanie potraw drażniących śluzówkę np. pikantnych, gorących, bardzo twardych. W nowotworach jelita grubego ograniczamy spożycie błonnika i potraw wzdymających np. warzyw kapustnych, roślin strączkowych.

Należy pamiętać o obieraniu owoców i warzyw ze skórki i usuwaniu pestek.

U wszystkich chorych korzystne jest ograniczanie soli a także ostrych przypraw

np. chilli, pieprzu, curry.  Nadmiar soli wiąże się z ryzykiem wystąpienia ciśnienia tętniczego oraz uszkadza śluzówkę żołądka.

Nie wskazane jest spożywanie produktów wysoko przetworzonych w tym wędlin, konserw mięsnych i rybnych.

Należy wyeliminować produkty bogate w glutaminian sodu (kostki rosołowe, przyprawa kucharek,  warzywko,  wegeta). Należy ograniczać spożywanie tłuszczów nasyconych, obecnych zwłaszcza w tłuszczach zwierzęcych. Warto zmniejszyć ilość spożywanych słodyczy i cukru. Należy unikać potraw smażonych – dozwolone są produkty gotowane w wodzie, gotowane na parze, duszone, pieczone w folii, pergaminie. Należy pamiętać, że każdy pacjent wymaga indywidualnego postępowania dietetycznego, uwzględniającego rodzaj choroby nowotworowej, choroby współistniejące oraz rodzaj leczenia.

PubliczneCentraOnkologii.pl: Czy diety są uzależnione od rodzaju nowotworu?

Ze względu na złożoność chorób nowotworowych nie ma jednej uniwersalnej diety dla wszystkich pacjentów. Powinna być ona ustalana indywidualnie z uwzględnieniem potrzeb danej osoby – tylko wówczas będzie można osiągnąć pożądane efekty w postaci wzmocnienia układu immunologicznego, zwiększenie skuteczności leczenia, a nawet ochrony przed przerzutami. Szczególny wpływ na stan odżywiania pacjenta mają zabiegi chirurgiczne w obrębie przewodu pokarmowego, zwłaszcza takie które obejmują resekcje części bądź całego narządu. Takie operacje ograniczają zdolności trawienia i wchłaniania pokarmów przez chorego.  Również operacje w obrębie jamy ustnej i gardła źle wpływają na możliwości przyjmowania pokarmu miedzy innymi ze względu na występujący ból i rany.  W zależności od potrzeb pacjenta zalecana jest wówczas dieta płynna lub papkowata stosowana tak długo jak to konieczne.

W zależności od umiejscowienia nowotworu radioterapia może wywoływać skutki uboczne tj.  utrata apetytu, nudności, wymioty, biegunka, zmiana smaku i węchu, problemy z przełykaniem, zaburzenia trawienia i wchłaniania. Wszystko to wpływa negatywnie na stan odżywiania. Konieczna jest wówczas modyfikacja diety w zależności od objawów występujących u chorego. Często na skutek radioterapii pojawia się nietolerancja laktozy. Konieczne jest wówczas wyeliminowanie mleka krowiego, koziego i owczego z diety a w wyjątkowych wypadkach także ich przetworów.  Rezygnacja z tych produktów ma charakter czasowy. Alternatywą dla mlek zwierzęcych bez bezlaktozowe mleko roślinne: sojowe, migdałowe, ryżowe.

PubliczneCentraOnkologii.pl: Jak wygląda żywienie w trakcie chemioterapii?

W czasie chemioterapii pacjenci zwykle nie mają apetytu. Wobec potrzeby dostarczania organizmowi wszystkich niezbędnych składników pokarmowych należy stosować dietę lekkostrawną z dużą zawartością białka pełnowartościowego pochodzącego głównie z takich produktów jak: kurczak, królik, cielęcina, chuda wołowina, ryby, twaróg, jaja.

Zasady diety podczas chemioterapii:

a)      Produkty powinny być najwyższej jakości i świeże.

b)      Podawać wyłącznie potrawy gotowane, pieczone w folii aluminiowej bądź duszone.

c)      Do zagęszczania potraw używać tylko mleka z dodatkiem mąki.

d)      Warzywa i owoce w postaci surowej lub w postaci soków.

e)      Pić dużą ilość płynów najlepiej między posiłkami.

f)       Posiłki należy spożywać często około 5 razy dziennie w małych porcjach.

g)      Posiłek powinien być spożywany powoli a pokarm dokładnie przeżuty.

h)      Potrawy nie powinny być zbyt gorące ani zbyt zimne.

PubliczneCentraOnkologii.pl: Jakie są czynniki zwiększające ryzyko nowotworów?

Podstawowe czynniki zwiększające ryzyko nowotworów:

a)      Nadwaga i otyłość.

b)      Duże spożycie tłuszczów zwierzęcych.

c)      Nadmierne spożycie mięsa przetworzonego w postaci wędlin i konserw.

d)      Zbyt małe spożycie ryb.

e)      Niskie spożycie produktów zbożowych pełnoziarnistych i roślin strączkowych.

f)      Dieta uboga w warzywa i owoce.

g)      Zbyt duże spożywanie słodyczy.

h)      Duże spożycie soli kuchennej.

i)      Żywność typu fast food.

j)      Spożywanie produktów spleśniałych, nieświeżych, przypalonych.

k)      Stres.

l)      Brak aktywności fizycznej.

m)   Nadmierne spożywanie alkoholu.

n)      Palenie papierosów.

PubliczneCentraOnkologii.pl: Czy po zakończonych leczeniu onkologicznym Pacjent powinien nadal przestrzegać diety, którą stosował podczas choroby?

Odpowiednia dieta po chemioterapii pozwoli wzmocnić odporność, zregenerować organizm i odzyskać siły po intensywnym leczeniu. Najszybszą regenerację organizmu daje dieta lekkostrawna bogatobiałkowa. Aż 2/3 białka powinno być pochodzenia zwierzęcego ponieważ zawiera aminokwasy niezbędne do budowy i odbudowy tkanej, przeciwciał, hormonów i enzymów. Aby białko spełniało zadanie regenerujące nie może być potraktowane jako źródło energii i spalone. Trzeba zatem dostarczyć organizmowi odpowiednią dawkę kalorii (2200 – 2400 kalorii). W diecie nie powinno zabraknąć tłuszczu 30-40 g/dziennie.  Ważne w diecie są ryby morskie nie tylko jako źródło białka ale także kwasów omega-3, które pomagają zwalczać komórki nowotworowe. Każdego dnia warto włączyć do diety kefir lub jogurt ponieważ zawierają bakterie priobiotyczne.

Największymi sprzymierzeńcami oczyszczania organizmu po działaniu chemii są warzywa i owoce (5 porcji dziennie około 0,5 kg). Pacjent powinien spożywać 5-6 posiłków w ciągu dnia w niewielkich ilościach najlepiej o stałych porach. Ostatni posiłek należy zjeść 2 godziny przed snem. W ciągu dnia należy wypić 1,5-2 litrów napojów.