Choroby układu oddechowego są bardzo częste w dzisiejszych czasach. Wyróżniamy choroby ostre oraz przewlekłe tego układu, na które wpływa wiele czynników np. rozwój motoryzacji, czynne lub bierne palenie tytoniu oraz wzrost zanieczyszczenia powietrza. Zakres chorób układu oddechowego mogą stanowić choroby: infekcyjne, nowotworowe, genetyczne oraz zawodowe.

Aby zapobiegać wystąpieniu chorób układu oddechowego trzeba dbać o dobry stan zdrowia całego naszego organizmu. Bardzo ważne jest więc odpowiednie odżywianie się i dobra kondycja fizyczna. Poprzez systematyczne uprawianie sportu zwiększamy wydajność i pojemność płuc, a także zapobiegamy nadwadze, która może prowadzić do obciążenia zarówno płuc, jak i układu krążenia. Higieniczny tryb życia, ruch, umiarkowany wysiłek fizyczny będący ćwiczeniem dla wszystkich mięśni oddechowych, częsty kontakt z przyrodą, w rejonach oddalonych od dużych miast, polecany jest wszystkim, którzy chcą dbać o swój układ oddechowy.

W profilaktyce chorób oddechowych największe znaczenie ma unikanie palenia tytoniu (również biernego palenia). Powinniśmy unikać kontaktu z substancjami szkodliwymi, do których należą m.in. dym papierosowy, pyły i silnie zanieczyszczone powietrze. Palenie tytoniu jest czynnikiem ryzyka większości chorób układu oddechowego. Alergicy natomiast powinni wiedzieć, co ich uczula, aby unikać kontaktu z alergenami – najczęściej są to pyłki kwiatów, kurz, sierść zwierzęca i inne. Należy być ostrożnym przy kontakcie z osobami chorymi, ponieważ zdecydowana większość chorób związanych z układem oddechowym jest zaraźliwa i bardzo łatwo przenosi się drogą kropelkową. Podczas okresów zwiększonej zachorowalności ważne jest, aby ubierać się ciepło i nie przeziębić organizmu (nie zapominajmy o czapce i szaliku!). W ramach profilaktyki można wtedy też zażywać zwiększone dawki witamin (zwłaszcza witaminy C). Ważne jest tez zachowanie higieny jamy ustnej, aby zapobiec zakażeniom bakteryjnym. Płukanie gardła wodą z solą i picie miodu z cytryną łagodzą zaś objawy, niektórych chorób.

Niektóre z poważnych chorób może wykryć tylko badanie lekarskie, więc warto systematycznie chodzić do lekarza i się badać. Przykładem jest gruźlica, którą można wykryć zanim jeszcze wystąpią jakiekolwiek objawy – za pomocą prześwietlenia rentgenowskiego płuc. Nie można lekceważyć jakiejkolwiek dolegliwości, ponieważ nawet zwykła grypa jest w stanie wywołać komplikacje, jeśli nie zostanie wyleczona do końca. Skutkiem może być groźne zapalenie oskrzeli albo płuc.

Osoby znajdujących się w grupie wysokiego ryzyka do badań profilaktycznych mogą zaliczyć badania spirometryczne. Badanie to zidentyfikuje populację chorych, jak również może być pomocne w wykryciu wczesnej fazy choroby. Ocenia także stopień czynności i upośledzenia płuc i odwracalność tych zmian. Spirometryczne badania przesiewowe populacji charakteryzują się największą skutecznością.

Typowymi zabiegami z zakresu profilaktyki są szczepienia ochronne, które przyczyniają się do wykształcenia długotrwałej, czynnej odporności przeciw wielu chorobom. Szczepienia ochronne wywołują odporność czynną (w płynach i tkankach ustroju powstają pod wpływem ich działania immunoglobuliny) trwającą od kilku miesięcy do kilku lat. Dzieli się je na podstawowe i powtórne. Podstawowe wykonuje się w pierwszym roku życia dziecka. Należą do nich szczepienia przeciw gruźlicy oraz błonicy, krztuścowi (kokluszowi) i tężcowi, chorobie Heinego i Medina, odrze oraz w pewnych szczególnych wypadkach przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. Szczepienia powtórne odbywają się w następnych latach do 18 roku życia. Stosuje się też szczepienia przeciw nagminnemu zapaleniu przyusznic (świnki) i przeciw wściekliźnie.

Bardzo popularne są ostatnio szczepienia przeciw grypie (w okresie od września do lutego, gdyż wtedy występuje największe ryzyko zachorowania), ale nie dają one długookresowej odporności, z racji tego, że wirus grypy jest wyjątkowo zmienny.

Stosowanie zasad higieny układu oddechowego nie jest zatem takie trudne i możemy bez problemu stosować je na co dzień. Czy chcemy być zdrowi, czy też nie zależy wyłącznie od nas samych. Możemy przeciwdziałać zagrożeniom środowiska i powietrza lub przynajmniej zmniejszać ich skutki.