Rak języka – wywiad z prof. zw. dr hab. med. Aliną Morawiec-Sztandera, Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. M. Kopernika w Łodzi

Rak języka – wywiad z prof. zw. dr hab. med. Aliną Morawiec-Sztandera, Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. M. Kopernika w Łodzi

Rak języka – wywiad z prof. zw. dr hab. med. Aliną Morawiec-Sztandera, Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. M. Kopernika w Łodzi

Prof. zw. dr hab. med. Alina Morawiec-Sztandera, Kierownik Kliniki Chirurgii Nowotworów Głowy i Szyi II Katedry Otolaryngologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi i Oddziału Laryngologii Onkologicznej, Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego im. M. Kopernika w Łodzi

Rak języka – epidemiologia, czynniki ryzyka, diagnozowanie, leczenie, rokowanie

PubliczneCentraOnkologii: Jak często występuje rak języka w skali świata i kraju?

Prof. zw. dr hab. med. Alina Morawiec-Sztandera: Rak języka stanowi 2% wszystkich przypadków raka w USA, 5% wszystkich raków w Europie i Australii, zaś aż 50% wszystkich raków w Azji, głównie w Indiach. Jest to trzeci co do częstości rak u mężczyzn i druga najczęstsza przyczyna zgonu we Francji. Rak języka w Polsce stanowi 35% wszystkich nowotworów jamy ustnej. Według Krajowego Rejestru Nowotworów z 2012 roku zapadalność wynosi 0,3-1,1/ 100 000 mieszkańców, zaś umieralność 0,2-1,4/ 100 0000 mieszkańców Polski. Rak języka trzykrotnie częściej pojawia się u mężczyzn niż u kobiet. Pod względem budowy histologicznej najczęściej występuje rak płaskonabłonkowy w około 95%, zaś inne, takie jak rak brodawkowy, gruczołowy lub limfoepitelialny występują znacznie rzadziej.

PubliczneCentraOnkologii: Jakie czynniki ryzyka zwiększają częstość występowania raka języka?

Prof. zw. dr hab. med. Alina Morawiec-Sztandera: Na pierwszym miejscu należy wymienić przewlekły alkoholizm oraz palenie tytoniu, szczególnie fajki, żucie tytoniu lub betelu. Ponadto nie bez znaczenia pozostaje starszy wiek, obszar geograficzny zamieszkania, obciążenia rodzinne chorobą nowotworową. Ważnymi czynnikami ryzyka pozostaje środowiskowa ekspozycja na policykliczne węglowodory, azbest lub opary spawalnicze. Niemałą rolę odgrywa rodzaj diety, szczególnie spożywanie pikantnych potraw, ale również niedobory żywieniowe (ryboflawiny, żelaza, witaminy A, witaminy C itp.). Ostatnio dużą rolę przypisuje się infekcjom wirusowym, głównie zakażeniu wirusem brodawczaka ludzkiego (human papilloma virus – HPV z przewagą genotypów wysokiego ryzyka HPV16 i HPV18) oraz infekcjom grzybiczym. Mechaniczne urazy w wyniku ucisku źle dopasowanych protez zębowych lub o niewłaściwej konstrukcji aparatów ortodontycznych, urazy termiczne (oparzenia) lub chemiczne (płyny do płukania jamy ustnej) mogą również być rozważane jako czynniki predysponujące do raka języka. Niemałą rolę odgrywa zła higiena jamy ustnej i ubytki próchnicze zębów, sprzyjające stanom zapalnym tkanek języka i struktur jamy ustnej. Uważa się, że w patogenezie raków jamy ustnej mogą brać również czynniki genetyczne, spowodowane mutacjami genów TP53 oraz wielu innych.

PubliczneCentraOnkologii: Jakie są najczęstsze objawy raka języka?

Prof. zw. dr hab. med. Alina Morawiec-Sztandera: Rak języka może przebiegać bezobjawowo lub można zaobserwować asymetrię języka, obecność nadżerek lub owrzodzeń, które mogą być przez chorego lekceważone. W zaawansowanej postaci raka języka skargi chorego mogą dotyczyć uczucia przeszkody, pobolewania lub bólu podczas połykania, zaburzeń artykulacji w postaci niewyraźnej lub bełkotliwej mowy, trudności w połykaniu jako konsekwencja ograniczenia ruchomości języka. Ból niekiedy promieniuje do ucha, dając efekt bólu ucha (otalgia). W przypadku rozpadu guza poza brzydkim zapachem z ust (fetor ex ore) może mieć miejsce odpluwanie krwistej wydzieliny lub krwawienie z jamy ustnej. W związku z problemami połykania często uwarunkowanymi odczuciem bólu dochodzi do ubytku wagi ciała i wyniszczenia organizmu. W nierzadkich przypadkach pacjenci zgłaszają się do lekarza z guzem na szyi, czyli przerzutami do węzłów chłonnych szyi. Z uwagi na obecność receptorów smaku w obrębie języka mogą pojawiać się zaburzenia tego zmysłu czucia. Rak nasady języka rozpoznawany jest znacznie później z uwagi na trudniejszą dostępność i później pojawiające się objawy w postaci zaburzeń połykania, trudności w artykulacji zgłosek oraz bólu promieniującego wyraźnie do ucha. Uwidoczniony w laryngoskopii pośredniej lub bezpośredniej bywa w stadiach już znacznie zaawansowanych.

PubliczneCentraOnkologii: Jakie metody diagnostyczne obecnie są dostępne dla ujawnienia raka języka?

Prof. zw. dr hab. med. Alina Morawiec-Sztandera: Rak języka w przeważającej liczbie przypadków zajmuje boczny brzeg języka (blisko 90%) lub jego brzuszną powierzchnię, rzadziej lokalizacja dotyczy powierzchni grzbietowej, wierzchołka języka lub jego nasady. Z uwagi na dostępność języka w badaniu jamy ustnej można łatwo ujawnić zmiany patologiczne. Dokładne badanie wizualne i palpacyjne języka pozwala określić wielkość guza, jego konsystencję i zajęcie struktur obocznych (dno jamy ustnej, dziąsła, wyrostek zębodołowy żuchwy). Bardziej dokładnymi badaniami, oceniającymi rozległość raka języka i ewentualną lokalizację przerzutów raka będą badania obrazowe: zdjęcie radiologiczne, USG, badanie za pomocą tomografii komputerowej (TK), rezonansu magnetycznego (MRI) lub pozytonowej emisyjnej tomografii (PET). Badania obrazowe pozwalają na dokładną ocenę rozprzestrzeniania się raka języka, naciekania otaczających struktur, takich jak tkanki miękkie, naczynia, nerwy, tkanka kostna oraz obecności przerzutów. Badanie PET jest bardzo pomocne w ujawnianiu przerzutów odległych. Ostateczne rozpoznanie po zbadaniu wycinków pobranych z guza co do charakteru zmian, typu histopatologicznego raka i jego stopnia złośliwości stawia histopatolog, którego doświadczenie onkologiczne i możliwości stosowanych barwień preparatów histologicznych jest bardzo istotne.

PubliczneCentraOnkologii: Jakie są stosowane metody leczenia raka języka?

Prof. zw. dr hab. med. Alina Morawiec-Sztandera: Leczeniem z wyboru w mniej zaawansowanych rakach języka jest leczenie chirurgiczne
z zachowaniem marginesów onkologicznych bez tkanki nowotworowej oraz następowa radioterapia uzupełniająca. W ostatnich latach coraz częściej w nowotworach złośliwych języka i braku obrazowego potwierdzenia przerzutów w węzłach chłonnych wykonywana jest biopsja węzła wartowniczego dla oceny węzła pierwszego spływu chłonki. Jeżeli w węźle wartowniczym nie znaleziono mikroskopowych przerzutów nowotworu to można pominąć do tej pory standardową elektywną resekcję układu chłonnego szyi, czyli zachować pierwszy system obrony przed rozsiewem ogólnym nowotworu. W przypadkach zaawansowanych, gdy guz nowotworowy zniszczył większość języka, a szczególnie kiedy obejmuje nasadę języka lub nacieka okoliczne tkanki kostne wskazana jest operacja z rekonstrukcją języka i ewentualnie usuniętej części żuchwy. Radioterapia jako leczenie zasadnicze, radykalne przeciwwskazana jest u młodych osób, zaś stanowi metodę alternatywną do chirurgii u osób starszych z mało zaawansowanymi, powierzchownymi zmianami. Niemniej należy pamiętać o konsekwencjach leczenia energią promienistą w postaci suchości błon śluzowych jamy ustnej, zaburzeń połykania, zrostów lub nekrozy kości żuchwy. Wprowadzenie do technik operacyjnych chirurgii laserowej wpływa nie tylko na komfort pracy operatora (mniejsze krwawienie), ale poprzez zamykanie naczyń krwionośnych i limfatycznych wiązką światła laserowego, zmniejsza znacznie ryzyko powstawania przerzutów. Operacja laserowa sprzyja szybszemu gojeniu, mniejszemu obrzękowi tkanek języka i słabszemu bólowi pooperacyjnemu, a co za tym idzie krótszej hospitalizacji. W przypadkach rozległych resekcji języka rekonstrukcyjne zabiegi chirurgiczne języka w obecnej dobie dotyczą wolnych płatów skórno-powięziowych z wypreparowaną szypułą naczyniową (jedno naczynie tętnicze i dwa żylne) i mikrozespoleń naczyń i nerwów. W ostatnich latach zalecana jest uzupełniająca równocześnie chemioterapia i radioterapia. Uwarunkowane jest to synergizmem działania, dobrym efektem antyproliferacyjnym, radiouczuleniem, możliwością miejscowej kontroli i zwiększenia czasu przeżycia.

PubliczneCentraOnkologii: Na ile optymistyczne są prognozy wyleczenia raka języka?

Prof. zw. dr hab. med. Alina Morawiec-Sztandera: Wyleczenie raka języka, podobnie jak i innych nowotworów złośliwych uwarunkowane jest lokalizacją, zaawansowaniem, stopniem złośliwości nowotworu i obecnością przerzutów regionalnych lub odległych. Im mniej zaawansowany rak języka, położony powierzchownie, w przedniej części języka, o mniejszym stopniu złośliwości, bez obecności przerzutów i szybko podjętym leczeniu tym rokowanie lepsze. Z własnych obserwacji wynika, że uzupełnienie leczenia chirurgicznego radioterapią (leczenie standardowe) lub chemioradioterapią we wczesno wykrytych rakach języka daje prawie 90% wyleczenie. Raki języka naciekające na głębokość mniejszą niż 2 mm warunkują przeżycia 5-letnie wolne od choroby w blisko 97% chorych, zaś naciekające głębiej (do 8 mm) już w 80% chorych. Gdy rak wnika w tkanki języka powyżej 8 mm to okres 5 lat przeżywa już tylko około 65% pacjentów. Niemniej w rokowaniu wiele zależy od zachowań prozdrowotnych w przebiegu pooperacyjnym. Brak dyscypliny pacjentów w unikaniu palenia tytoniu i spożywania alkoholu wysokoprocentowego często niweczy działania lekarzy onkologów. Kolejnym, istotnym czynnikiem jest okresowa kontrola po terapii onkologicznej w celu wychwycenia ewentualnej wznowy miejscowej lub pojawienia się zmian przerzutowych w węzłach chłonnych szyi. O wiele lepsze rokowanie wykazują raki HPV-zależne, co związane jest z większą wrażliwością na radioterapię i przypuszczalnie lepszą odpowiedzią immunologiczną typu odpowiedzi komórkowej, którą wzbudziła infekcja wirusowa. Raki języka z obecnością w swoim utkaniu DNA wirusa HPV mają mniejszą skłonność do szerzenia się drogą naczyń limfatycznych, stąd mniejszy odsetek przerzutów w układzie chłonnym szyi. Badania kontrolne z oceną ilościową w ślinie HPV-16 PCR jako biomarkera mogą być wykorzystane do wczesnego wykrywania wznowy. Natomiast obecność przerzutów w węzłach chłonnych zmniejsza przeżycie o 50%.

Zatem działania profilaktyczne zmierzające do wykształcenia prawidłowych zachowań prozdrowotnych z unikaniem czynników ryzyka, wykrycia wczesnych zmian patologicznych oraz szybko podjęcie właściwego leczenia onkologicznego stanowi o uleczalności choroby nowotworowej języka i o dobrym rokowaniu.

WARTO RÓWNIEŻ PRZECZYTAĆ