TYPY MORFOLOGICZNE

Zmiany łagodne prącia

Nieprawidłowe zmiany na prąciu nie zawsze oznaczają raka. Czasami mogą być to tzw. zmiany łagodne, czyli nie powodujące przerzutów. Najczęściej wyglądają jak brodawki, przebarwienia czy plamy na skórze. Podobnie jak rak prącia, najczęściej zmiany łagodne występują na żołędzi lub napletku, ale także mogą występować na skórze trzonu.

Brodawki, czyli kłykciny

Są to drobne brodawki na skórze, wyglądem przypominające malutkie kalafiory. Mogą być tak małe, że widać je tylko uzbrojonym okiem (w powiększeniu), ale także mogą osiągać średnicę kilku centymetrów. Kłykciny wywoływane są przez wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV).

Choroba Bowena

Ogniska chorobowe występują najczęściej w powierzchownej warstwie skóry trzonu prącia, w postaci małych, płasko wyniosłych zmian rumieniowych (wyglądem przypominają krostę),  poprzez ogniska z widocznym zgrubieniem naciekowym, aż po plamy z owrzodzeniem w środku. Dotyczą najczęściej młodych mężczyzn.

Nowotwory złośliwe prącia

Poszczególne tkanki prącia zawierają określone typy komórek. Różne rodzaje nowotworów złośliwych prącia (rak prącia) mogą rozwinąć się ze wszystkich jego komórek. Istotne są różnice, ponieważ one określają stopień złośliwości oraz rokowanie dla danego typu nowotworu, a także rodzaj niezbędnego leczenia. Praktycznie wszystkie nowotwory złośliwe prącia biorą swój początek z tkanki nabłonkowej prącia.

Rak płaskonabłonkowy

Około 95% nowotworów złośliwych prącia rozwija się z płaskich komórek nabłonka płaskiego. Rak płaskonabłonkowy może rozwinąć się na całej powierzchni prącia. Większość tego typu nowotworów złośliwych umiejscawia się na napletku (u mężczyzn, którzy nie zostali obrzezani) lub na żołędzi i wykazują powolny wzrost. Jeśli nowotwór ten zostanie wykryty we wczesnym stadium rozwoju, zazwyczaj udaje się go całkowicie wyleczyć.

Guz Buschke-Lowensteina

Jest to rzadka postać raka płaskonabłonkowego, który może się pojawiać na skórze także w innej intymnej lokalizacji i wygląda w znacznej mierze jak łagodna brodawka tych okolic. Wykazuje tendencję do powolnego wzrostu, aczkolwiek może przyjmować ogromne rozmiary. Wrasta głęboko w otaczające tkanki prącia, jednak rzadko kiedy daje przerzuty do innych rejonów ciała.

Rak przedinwazyjny (CIS)

Jest to najwcześniejsze stadium raka płaskonabłonkowego prącia. Na tym etapie komórki rakowe udaje się wykryć tylko w najwyższej warstwie skóry. Oznacza to, że rak nie zdążył jeszcze wrosnąć w głębiej położone tkanki. W zależności od lokalizacji CIS na prąciu lekarz może użyć różnych nazw dla tej samej choroby. CIS żołędzi jest czasem nazywany erytroplazją Queyrata. Z kolei ten sam stan stwierdzony na trzonie prącia (lub innej części genitaliów) nosi nazwę choroby Bowena.

DIAGNOSTYKA

Wiele objawów może sugerować, że mężczyzna choruje na raka prącia, lecz każdy z nich wymaga potwierdzenia diagnozy w badaniach.

Wywiad i badanie lekarskie

Lekarz przeprowadza wywiad, a następnie dokładnie ogląda okolice intymne w poszukiwaniu objawów raka prącia czy innych problemów zdrowotnych. Zmiany w tej okolicy zazwyczaj dotykają skóry prącia i stwierdzany jest bądź nowotwór, bądź inne nieprawidłowości. Jeśli objawy i/lub badanie lekarskie sugerują, że pacjent może chorować na raka prącia, przeprowadzane są następne badania, takie jak biopsja i badania obrazowe.

Biopsja

Biopsja jest niezbędna do postawienia dokładnej diagnozy. Polega ona na pobraniu z nieprawidłowej okolicy niewielkiego skrawka (wycinka) tkanki i wysłaniu do histopatologa, który, oglądając materiał pod mikroskopem, stwierdza, czy są obecne komórki nowotworowe. Wynik jest zazwyczaj znany w ciągu kilku dni, jednak w niektórych przypadkach oczekiwanie na wynik może trwać dłużej.

Chirurgiczna ocena węzłów chłonnych

Pacjenci cierpiący na raka, który wrósł głęboko w tkankę prącia, zazwyczaj wymagają sprawdzenia okolicznych (najczęściej pachwinowych i miedniczych) węzłów chłonnych w poszukiwaniu przerzutów. Procedurę tę przeprowadza się w celu określenia stadium rozwoju nowotworu już po zdiagnozowaniu raka.

Badania obrazowe

Do badań obrazowych zaliczamy zdjęcie rentgenowskie, tomografię komputerową, rezonans magnetyczny i ultrasonografię. Jeżeli lekarz stwierdzi, że rak jest zaawansowany lub daje przerzuty, może zalecić wykonanie jednego lub większej liczby tych badań.

LECZENIE

W ostatnich latach nastąpił znaczny postęp w zakresie metod terapeutycznych nowotworów złośliwych prącia. Medycyna i sposoby leczenia poczyniły ogromny krok naprzód. Metody chirurgiczne rozwinęły techniki mikroskopowe, odkryto użyteczność laserów, a także więcej wiadomo o dobroczynnym skutku promieniowania.

Po zdiagnozowaniu i sklasyfikowaniu raka prącia zespół lekarzy zajmujących się nowotworem przedyskutuje razem z pacjentem wszystkie możliwe opcje lecznicze. Do głównych form terapii, które mogą zostać zalecone, należą:

● leczenie chirurgiczne,

● radioterapia,

● chemioterapia.

Leczenie chirurgiczne

Leczenie chirurgiczne należy do głównych metod leczniczych niemal każdego typu raka prącia, jednak niekiedy konieczne może okazać się użycie promieniowania – albo zamiast operacji, albo oprócz niej. Chemioterapia najczęściej stosowana  jest wówczas, gdy stwierdza się przerzuty.

Celem zespołu onkologicznego jest efektywne leczenie nowotworu z jednoczesnym uwzględnieniem zachowania wyglądu i funkcji prącia. Jeśli rak nie może zostać wyleczony, celem nadrzędnym może stać się jego usunięcie lub zniszczenie, aby zapobiec rozrastaniu się nowotworu, przerzutowaniu czy też nawrotowi choroby. Czasami leczenie sprowadza się do złagodzenia objawów, takich jak krwawienia czy ból, nawet jeśli choroba nie zostanie wyleczona.

Jeśli rak został odkryty dostatecznie wcześnie, nowotwór można wyleczyć bez usuwania całości lub części prącia wraz z nowotworem. Jeżeli natomiast diagnozę postawiono w zaawansowanym stadium, może nastąpić bardziej radykalne leczenie. Zespół leczący omawia z pacjentem wszystkie opcje, aby zapewnić szansę na jak najlepsze wyleczenie przy zachowaniu optymalnej liczby tkanek. Pacjenci, u których rak wrósł głęboko w prącie, zazwyczaj wymagają usunięcia także pobliskich węzłów chłonnych w celu określenia, czy doszło do przerzutów. Zamiast usuwać wszystkie węzły chłonne pachwiny, niektórzy lekarze preferują wykonanie biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej (pobranie igłą komórek z podejrzanych węzłów chłonnych), o czym także szeroko dyskutuje się. Stosowanych jest kilka poniższych technik operacyjnych.

Obrzezanie

Podczas zabiegu usuwany jest napletek oraz skóra pod nim. Metoda często powoduje usunięcie nowotworów ograniczonych do napletka. Ponadto obrzezanie wykonuje się w celu usunięcia napletka przed napromieniowaniem prącia. Promieniowanie może spowodować opuchliznę i zaciśnięcie napletka, co mogłoby przyczynić się do powstania innych problemów.

Proste wycięcie guza

Tkankę rakową wycina się nożem chirurgicznym wzdłuż długiej osi prącia, z niewielkim marginesem zdrowej skóry. Jeżeli nowotwór jest niewielki, pozostała skóra może z powrotem zostać zaszyta. Jest to równoznaczne z pobraniem materiału do badania mikroskopowego.

Z kolei w zabiegu szerokiego miejscowego cięcia tkanka nowotworowa jest usuwana wzdłuż długiej osi prącia z dużym marginesem zdrowych tkanek wokół (nazywamy to szerokim marginesem). Usunięcie zdrowych tkanek jeszcze bardziej zmniejsza prawdopodobieństwo zachowania jakiejkolwiek komórki nowotworowej. Jeżeli zostało zbyt mało skóry, aby zakryć wycięty obszar, pobiera się skórę z innego obszaru ciała w celu wytworzenia łaty pokrywającej wskazany obszar.

Chirurgia laserowa

Wykorzystana zostaje wiązka lasera powodująca wyparowanie/spalenie komórek nowotworowych. Metoda bardzo przydatna, szczególnie w leczeniu raka płaskonabłonkowego in situ (zajmującego tylko powierzchowne warstwy skóry) oraz cienkich, bardzo płytkich raków podstawnokomórkowych.

Kriochirurgia

Powoduje zamrożenie komórek rakowych przy użyciu zgłębnika z ciekłym azotem. Metoda wykorzystywana do leczenia rzadkich typów raka płaskonabłonkowego żołędzi.

Częściowa lub całkowita panektomia

Jest to operacja częściowej lub całkowitej amputacji (usunięcia) prącia. Uchodzi za najbardziej efektywną metodę leczenia raka, który wrósł głęboko w prącie. Celem jest usunięcie raka w całości. Aby wykonać operację, chirurg musi usunąć także część prawidłowo wyglądającego prącia. Chirurg będzie próbował zostawić tak wiele tkanki, jak to tylko możliwe. Zabieg nazywamy częściową penektomią tylko wtedy, gdy usunięty zostaje sam koniec prącia (oraz niewielka ilość sąsiadujących tkanek).

Jeśli natomiast nie można pozostawić takiej ilości tkanki, aby możliwy był akt oddawania moczu w pozycji stojącej bez przeciekania,  wykonuje się całkowitą penektomię. Operacja powoduje amputację całego prącia. Chirurg tworzy nowe ujście dla moczu w okolicy krocza, czyli okolicy pomiędzy moszną a odbytem. Nazywamy to uretrostomią kroczową. Mikcja (oddawanie moczu) nadal jest świadomie kontrolowana, ponieważ zwieracz pęcherza pozostaje nienaruszony, jednakże konieczne jest przybieranie pozycji siedzącej.

Chirurgiczne usunięcie węzłów chłonnych

U pacjentów z chorobą nowotworową, u których doszło do znacznego rozwinięcia się choroby, zazwyczaj niezbędne jest usunięcie okolicznych (najczęściej pachwinowych i miedniczych) węzłów chłonnych w celu sprawdzenia, czy nie doszło do przerzutów.

Biopsja węzła wartowniczego

Pozwala chirurgowi ocenić, czy zajęte są węzły chłonne pachwinowe bez konieczności ich usuwania. Wykonywana jest, gdy węzły chłonne nie są powiększone, lecz istnieje groźba, że nowotwór dał przerzuty.

Chirurg odnajduje pierwszy węzeł chłonny, który zbiera chłonkę (płyn zawierający komórki odpornościowe) z okolicy nowotworu (zwany węzłem wartowniczym) i usuwa go. Jeżeli rak dał już przerzuty poza tkanki prącia, wspomniany węzeł jest najczęściej zajęty przez przerzuty. Gdy węzeł wartowniczy zawiera komórki rakowe, wykonuje się bardziej rozległą operację usunięcia węzłów chłonnych, zwaną limfadenektomią pachwinową. Natomiast gdy brak jest w tkance węzła wartowniczego komórek rakowych, chirurg nie usuwa innych węzłów chłonnych.

Limfadenektomia pachwinowa (usunięcie węzłów chłonnych pachwinowych)

Znaczna liczba mężczyzn z rakiem prącia w chwili postawienia diagnozy ma opuchnięte pachwinowe węzły chłonne. Wymagają one usunięcia, gdy zawierają komórki nowotworowe. Około połowa przypadków opuchnięcia związana jest z infekcją lub zapaleniem, a nie rakiem. Jeśli węzeł chłonny jest spuchnięty, lekarz rutynowo podaje antybiotyk przez 4 do 6 tygodni, natychmiast po usunięciu głównej części guza prącia. Jeżeli w tym czasie opuchlizna nie zejdzie, wtedy druga operacja, zwana limfadenektomią pachwinową, powoduje całkowite usunięcie omawianych węzłów.

Radioterapia raka prącia

W sytuacji, gdy nowotwór opanował kilka grup węzłów chłonnych, radioterapia jest wykorzystywana jednocześnie z chirurgicznym usunięciem węzłów chłonnych w celu zredukowania ryzyka nawrotu choroby. Radioterapia może być także zastosowana w leczeniu zaawansowanej postaci raka, by zapobiec rozrostowi tkanki rakowej, oraz służy łagodzeniu objawów spowodowanych przez nowotwór.

Chemioterapia raka prącia

Chemioterapia  (często potocznie nazywana „chemią”) polega na użyciu leków do zniszczenia raka. Stosuje się dwa typy chemioterapii w leczeniu raka prącia: chemioterapia miejscowa i układowa.

Chemioterapia miejscowa

Chemioterapia miejscowa polega na nałożeniu leku przeciwrakowego bezpośrednio na skórę, zamiast podania doustnego lub iniekcji dożylnej. Lekiem najczęściej stosowanym w chemioterapii miejscowej raka prącia jest 5-fluorouracyl (5-FU), który aplikuje się codziennie przez kilka tygodni.

Nałożony bezpośrednio na skórę w formie kremu 5-FU dotrze do komórek rakowych w pobliżu powierzchni skóry, natomiast nie jest w stanie dosięgnąć położonych głębiej tkanek lub przerzutów. Z tego powodu terapia 5-FU zazwyczaj jest stosowana tylko w przypadkach stanów przedrakowych oraz raka ograniczonego jedynie do naskórka.

Ponieważ lek nie przenika do całego organizmu, działania niepożądane, które często występują podczas chemioterapii układowej, w trakcie chemioterapii miejscowej nie mają miejsca.

Chemioterapia układowa (działająca na cały organizm)

Chemioterapię układową można stosować po leczeniu raka zajmującego już okoliczne węzły chłonne. Stosuje się wtedy kombinację 3 lub 2 leków. Czasami onkolog może też zastosować chemioterapię przed leczeniem operacyjnym, aby zmniejszyć wyjściowo duże zaawansowanie choroby. Inną możliwością zastosowania chemioterapii jest leczenie w bardzo zaawansowanej chorobie w celu jedynie złagodzenia objawów nowotworu.

PO LECZENIU (JAKOŚĆ ŻYCIA, GRUPY WSPARCIA)

Nawrót nowotworu

O nawrocie mówimy wtedy, gdy w trakcie leczenia dochodzi do zaniku nowotworu, po czym następuje jego wznowa. Nawrotowy rak prącia może pojawić się na nim lub innej części ciała. Leczenie nawrotów choroby zależy przede wszystkim od miejsca, w którym rak pojawił się ponownie, oraz od tego, jakie leczenie było wcześniej zastosowane. Jeżeli dotychczas nie została wykonana penektomia, nawroty raka prącia można leczyć chirurgicznym usunięciem narządu. Pewną opcję leczniczą stanowi radioterapia. Chirurgia i/lub radioterapia to możliwości w leczeniu niektórych nowotworów, które nawracają do węzłów chłonnych. Chemioterapia może być pomocna w leczeniu bardziej zaawansowanej postaci nawracającego raka prącia. Wspomniane nowotwory są bardzo trudne do leczenia, dlatego mężczyźni często zastanawiają się nad wzięciem udziału w badaniach klinicznych lub w nowoczesnych formach leczenia.

Badania kontrolne

Gdy leczenie dobiega końca, lekarz prowadzący nadal pacjenta skrupulatnie nadzoruje. Bardzo istotną kwestią jest stawianie się na wszystkie wizyty kontrolne. Podczas nich lekarz pyta o wszystkie ewentualne problemy, które mogą wystąpić, przeprowadza badania i testy laboratoryjne lub badanie RTG lub tomografię komputerową w celu wykluczenia choćby najmniejszych objawów raka bądź niepożądanych działań leków. Praktycznie każde leczenie przeciwnowotworowe daje skutki uboczne, które mogą się utrzymywać przez kilka tygodni, miesięcy, a nawet przez całe życie. Okres badań kontrolnych jest właściwym czasem na rozmowę pacjenta z zespołem onkologicznym na temat zmian, jakie zaszły w jego życiu, problemów, które zaobserwował, na zadawanie pytań i rozwiewanie wątpliwości.

Nawet jeśli program leczenia definitywnie dobiegnie końca, niewykluczone jest, że pacjent będzie musiał spotykać się ze swoim onkologiem przez wiele lat.

Psychiczne i emocjonalne aspekty leczenia raka prącia

Dla wielu mężczyzn konieczność poradzenie sobie z rakiem prącia jest przerażającą perspektywą. Częściowa lub całkowita amputacja jest najczęściej najefektywniejszym sposobem na wyleczenie, jednak dla wielu mężczyzn to rozwiązanie wydaje się najgorszym z możliwych. U mężczyzn stawiających czoła temu wyzwaniu zupełnie naturalne są zaburzenia emocjonalne, depresja, smutek i poczucie bezradności. Jeśli pacjent zda sobie sprawę z możliwości wystąpienia tych emocji i będzie umiał przygotować się na nie, wówczas bardziej komfortowo przejdzie przez proces leczenia. Zawsze ma możliwość poproszenia zespołu leczniczego o skierowanie do terapeuty, który pomoże mu w poradzeniu sobie z problemami natury psychologicznej i emocjonalnej i zaakceptowaniu na nowo własnego ciała.

Prewencja

Większość badaczy zajmujących się zdrowiem publicznym uważa, że ryzyko zachorowalności na raka prącia jest niskie wśród nieobrzezanych mężczyzn, u których nie stwierdza się występowania ogólnie przyjętych czynników ryzyka. Mężczyźni, którzy chcieliby dodatkowo obniżyć u siebie stopień ryzyka wystąpienia raka, mogą tego dokonać poprzez unikanie infekcji wirusem HPV oraz zaprzestanie palenia tytoniu. Nieobrzezani dodatkowo mogą obniżyć ryzyko przez zachowanie odpowiedniego stopnia higieny. Większość ekspertów jest zgodna, że obrzezanie nie powinno być rekomendowane jako jedyny sposób prewencji raka prącia.

Higiena intymna

Prawdopodobnie jednym z najważniejszych czynników zapobiegających powstaniu raka u nieobrzezanych mężczyzn jest prawidłowa higiena intymna. Nieobrzezani mężczyźni powinni ściągać napletek, by oczyścić cały narząd. Jeśli napletek jest za wąski i powstają trudności w jego ściągnięciu, lekarz powinien przepisać krem lub maść, która nałożona na napletek ułatwi jego odprowadzenie. Jeżeli i to nie pomaga, lekarz może w tym ułatwienia tej czynności przeciąć skórę napletka w ramach zabiegu cięcia grzbietowego.

Unikanie zarażenia HPV

Każdy mężczyzna powinien zrobić wszystko, aby uniknąć infekcji wirusem brodawczaka (HPV). Obniżenie w ten sposób ryzyka powstania raka prącia u mężczyzn może mieć dodatkowy i nawet jeszcze większy wpływ na ryzyko rozwoju raka szyjki macicy u kobiet.

Dwa główne czynniki wpływające na możliwość infekcji okolic intymnych u mężczyzn to  obrzezanie oraz liczba partnerów seksualnych. Mężczyźni obrzezani (czyli bez napletka) mają mniejsze ryzyko zakażenia lub stania się nosicielami HPV, a także zakażenia partnera. Przyczyna jednak pozostaje niejasna. Być może po obrzezaniu skóra żołędzi ulega zmianom, w których wyniku staje się bardziej oporna na zakażenie HPV. Inna teoria mówi, że powierzchnia napletka (którą usuwamy podczas obrzezania) jest bardziej podatna na infekcje HPV.

Prezerwatywy stanowią pewną ochronę przed HPV, jednakże nie zapobiegają całkowicie infekcji. Mężczyźni regularnie używający prezerwatyw w mniejszym stopniu ulegają zakażeniu HPV oraz jego transmisji na partnera. Prezerwatywy nie chronią jednak całkowicie, ponieważ nie zakrywają każdego możliwego miejsca zaatakowanego przez wirus HPV, jak np. skóra okolicy genitaliów czy też okolica odbytu. Jednocześnie prezerwatywy zapewniają pewną ochronę przed zakażeniem wirusem HIV oraz innymi chorobami wenerycznymi.

Infekcja HPV może rozwijać się przez wiele lat bezobjawowo: brak widocznej brodawki (lub innego symptomu) nie wyklucza zakażenia HPV i zarówno kobieta, jak i mężczyzna nadal mogą być zarażeni HPV i przekazywać wirusa dalej.

Niepalenie

Ponieważ palenie zwiększa ryzyko raka prącia, zaprzestanie palenia może to ryzyko obniżyć. Rzucenie lub też niezaczynanie w ogóle palenia jest dobrą drogą do zredukowania ryzyka wielu chorób, w tym raka prącia.

Prewencja wtórna

Nie ma powszechnie stosowanego, rekomendowanego testu przesiewowego w kierunku raka prącia, jednakże wiele przypadków można wykryć bardzo wcześnie.

Praktycznie wszystkie nowotwory złośliwe prącia biorą swój początek w skórze, tym samym mogą zostać zauważone we wczesnym stadium rozwoju choroby. Rak rozpoczynający się pod napletkiem może nie być szybko uchwycony, szczególnie jeśli współwystępuje stulejka (przewężenie skóry napletka). Niektóre nowotwory prącia mogą dawać objawy podobne do powstających przy okazji innych schorzeń.

Nawet jeśli mężczyzna widzi lub odczuwa niepokojące objawy, może nie rozpoznać, że wymagają one niezwłocznej konsultacji medycznej. Powinien natychmiast udać się do lekarza, jeżeli stwierdził pojawienie się narośli bądź też innej nieprawidłowości na prąciu, nawet jeśli nie jest ona bolesna. Takie zmiany, jak brodawki, pęcherze, nadżerki, owrzodzenia, białe plamki lub inne zlokalizowane w tej okolicy, muszą zostać obejrzane przez lekarza. Większość tych zmian nie są nowotworami, natomiast mogą być spowodowane infekcją lub innym stanem wymagającym leczenia.

Niestety, niektórzy mężczyźni unikają wizyty u lekarza w związku z pojawieniem się zmian na prąciu i opóźniają rozpoczęcie leczenia przez rok lub dłużej od momentu zaobserwowania zmian.

Gdy rak zostanie wykryty wcześnie, może zostać usunięty z niewielkim tylko uszkodzeniem prącia. Im później rak zostanie zdiagnozowany, tym bardziej prawdopodobna jest konieczność usunięcia części lub nawet całego narządu. Często też wymagane jest zastosowanie nieobojętnego dla organizmu leczenia, nawet niekiedy niebezpiecznego dla życia.

Źródło: Krajowy Rejestr Nowotworów