Skutki uboczne radioterapii

Skutki uboczne radioterapii

Skutki uboczne radioterapii

Radioterapia należy do podstawowych i zarazem najważniejszych metod leczenia nowotworów stosowanych w onkologii. Jednak jak każda z metod ma też skutki uboczne swojego działania, które dotyczą nie tylko komórek nowotworowych, ale i zdrowych.

Pomimo wielu korzyści jakie niesie ze sobą leczenie promieniami jonizującymi, należy pamiętać, że w trakcie napromieniania pacjenta proces niszczenia złośliwych komórek nowotworowych odbywa się w żywym organizmie człowieka. Niezależnie więc od techniki radioterapii w części napromienianej również znajdują się tkanki zdrowe i prawidłowe, które reagują następnie ostrym (wczesnym) i późnym popromiennym odczynem.

Skutki uboczne występują na ogół tylko w okolicach poddanych naświetlaniu.

Do najczęstszych skutków ubocznych spowodowanych przez radioterapię należy:

– osłabienie ogólne i spadek aktywności

– brak łaknienia,

– zmiany we krwi (spadek liczby białych krwinek i płytek krwi),

– utrata włosów, odczyny skórne,

– odczyny śluzówkowe w jamie ustnej, gardle, krtani i jamach nosowych,

– reakcje ze strony dróg oddechowych i serca, ze strony jelit i pęcherza moczowego,

– odczyny ze strony odbytnicy, pochwy, sromu.

Wczesne skutki uboczne

Powikłania jakie nosi ze sobą działanie radioterapii można podzielić na te wczesne i późne. Wczesne uszkodzenia dotyczą tkanek, których komórki stale się mnożą np. nabłonka przewodu pokarmowego, szpiku kostnego czy dróg moczowych. Czas w którym ujawnią się te powikłania zależy od czasu życia dojrzałych komórek. Po rozpoczęciu napromieniania nowe komórki nie powstają, zaś komórki dojrzałe spełniają swoją funkcję dopóki żyją. Czas erytrocytów wynosi we krwi 4 tygodnie, i po tym czasie od momentu rozpoczęcia napromieniania zaczną ujawniać się wczesne powikłania – niedokrwistość.

Komórki powierzchowne nabłonka błon śluzowych żyją 2 tygodnie. Po tym okresie zacznie pojawiać się zaczerwienienie, a nawet możliwe są płytkie owrzodzenia. Jednak w czasie 1-2 tygodni po leczeniu komórki, które przetrwały terapię będą doprowadzać do odnowy tkanki. Wczesne powikłania, pomimo tego, że są kłopotliwe pozostają zwykle bez poważnych konsekwencji.

Późne skutki uboczne

Po paru miesiącach a nawet latach ujawniają się natomiast późne skutki radioterapii. Dotyczą wtedy tkanek wolno proliferujących np. nerek, płuc, wątroby czy układu nerwowego. Powikłania powstają na skutek zmian w naczyniach krwionośnych lub w wyniku śmierci komórek parenchymy narządów. Może to prowadzić ostatecznie do rozległych zwłóknień, przewlekłego owrzodzenia i martwicy. Ogranicza się zatem podawanie bardzo wysokich dawek napromieniania, aby zmniejszyć ryzyko powstania wymienionych skutków ubocznych. Powikłania te mogą prowadzić do stanu zagrożenia życia lub mogą spowodować kalectwo. Najbardziej wrażliwe na przekroczenia dawki tolerancji i duże dawki naświetlań są płuca i rdzeń kręgowy. Uszkodzenia najczęściej dotyczą: zapalenia skóry, gruczołów wydzielniczych i łojowych skóry, tętnicy szyjnej, dysfunkcji gruczołów ślinowych (próchnica, infekcje), martwicy kości (zazwyczaj żuchwy), serca (kardiomiopatia), płuc (zwłóknienia), narządów płciowych oraz zwyrodnień w ośrodkowym układzie nerwowym. Do typowo późnych skutków ubocznych powikłań związanych z intensywnym leczeniem skojarzonym z udziałem radioterapii należy ryzyko pojawienia się nowotworów wtórnych (zazwyczaj białaczek, lub rzadziej nowotworów litych i chłoniaków) – głównie po okresie 7-10 lat lub później od zakończenia leczenia.

Można zapobiegać powstawaniu ubocznych skutków działania radioterapii. Aby uniknąć wczesnych powikłań napromieniania należy:

– ograniczyć mycie napromienianych okolic w trakcie i po zakończeniu radioterapii, aż do czasu, kiedy ustąpią reakcje popromienne,

– prowadzić oszczędzający i spokojny tryb życia,

– chronić skórę okolic napromienianych przed słońcem i urazami, należy nosić lekką odzież i bieliznę, unikać sztucznych tkanin,

– jeżeli pojawi się rumień i złuszczenie naskórka należy: wietrzyć okolice objęte odczynem, stosować zasypkę (allantoin), aerozol (deksapantenol) albo krem (hydrokortyzon),

– nie palić papierosów i nie pić alkoholu, unikać drażniących pokarmów (nadmiernie gorących czy zimnych, twardych, ostrych),

– płukać jamę ustną roztworem 0,9 NaCl i rumiankiem, stosować pastę i żel Elmex,

– jeżeli wysychają błony śluzowe stosować doustnie wit. A w płynie,

– prowadzić regularne przeglądy stomatologiczne,

– regularnie mierzyć masę ciała,

– stosować odpowiednią dietę,

– regularnie przeprowadzać badania morfologiczne krwi,

– w razie pojawienia świądu – odpowiednio nawadniać, unikać słońca, stosować zimne kompresy, a miejscowo kremy z kortykosteroidami,

– unikać kontaktu z chorymi ludźmi, aby się nie zakazić

Przy późnych powikłanaich po radioterapii:

– w przypadku niedoczynności tarczycy (u chorych napromienianych na okolice szyi) stosuje się leczenie substytucyjne preparatami hormonalnymi tarczycy,

– jeśli pojawią się zmiany zapalne i włókniste w płucach należy zastosować antybiotyki i kortykosteroidy w wysokich dawkach,

– konieczna jest szczególna dbałość o higienę osobistą i regularność wypróżnień w przypadku napromieniania okolic warg sromowych i odbytu. Do tej pielęgnacji zaleca się silol, deksapantenol, linomag, częste wietrzenie i ewentualnie leki przeciwbólowe,

– możliwe jest wystąpienie zespołu złego wchłaniania przy radioterapii jamy brzusznej. Zaleca się odpowiednie nawodnienie, wyrównanie niedoboru elektrolitów, a także stosowanie przeciwbiegunkowych leków,

– może występować demielinizacja w zakresie rdzenia szyjnego w przeciągu 1-3 miesięcy po leczeniu lampami w postaci objawu Lhermitta („przechodzący prąd” w kończynach i tułowiu). Ta dolegliwość jest jednak przemijająca,

– u kobiet może nastąpić przejściowy lub całkowity zanik miesiączkowania, zaś u mężczyzn mogą pojawić się zmiany w nasieniu o różnym stopniu nasilenia.

WARTO RÓWNIEŻ PRZECZYTAĆ