Morfologia krwi i badanie biochemiczne – wspomagające metody diagnostyczne

Morfologia krwi i badanie biochemiczne – wspomagające metody diagnostyczne

Morfologia krwi i badanie biochemiczne – wspomagające metody diagnostyczne

Medycyna laboratoryjna dysponuje szerokim wachlarzem badań wspomagających diagnostykę oraz monitorowanie leczenia chorób, w tym chorób nowotworowych. Oferuje szereg wskaźników wykorzystywanych w rutynowej praktyce klinicznej dla oceny stanu zdrowia pacjenta, rozpoznania choroby, monitorowania i oceny skuteczności leczenia oraz dla wykrycia powikłań spowodowanych przebiegiem choroby i leczeniem, a także rozpoznania nawrotu.

Jednym z podstawowych, skryningowych badań laboratoryjnych jest morfologia krwi obwodowej. Pełne badanie obejmuje ocenę stężenia hemoglobiny, liczby krwinek czerwonych, krwinek białych i płytek krwi, wraz z dodatkowymi parametrami określającymi wielkość, stopień dojrzałości krwinek czy jednorodność populacji. Istotną składową badania stanowi różnicowanie krwinek białych na pięć populacji: neutrofile, limfocyty, monocyty, eozynofile i bazofile. Wystąpienie nieprawidłowości oraz zmian ilościowych poszczególnych rodzajów krwinek białych wskazuje na kierunek i rodzaj zaburzenia. Wynik badania morfologii krwi umożliwia wstępną ocenę diagnostyczną w kierunku obecności, nasilenia oraz typu niedokrwistości, zaburzeń hemostazy, obecności stanu zapalnego i zakażenia, toczącego się procesu nowotworowego. Zmiany w badaniu hematologicznym mogą być związane z chorobą podstawową, schorzeniami współistniejącymi, ale również z niektórymi stanami fizjologicznymi tj. ciąża, stres, wysiłek fizyczny. Obserwowane nieprawidłowości w obrazie morfologii krwi wymagają zwykle rozszerzenia diagnostyki o dodatkowe badania specjalistyczne jak np. ocena gospodarki żelazem, ocena szpiku kostnego, badania cytochemiczne, immunofenotypowanie; pozwalające na określenie jednostki chorobowej i włączenie odpowiedniego leczenia. Wynik badania morfologii krwi wykazujący nieprawidłowości często jest pierwszym sygnałem toczącego się procesu chorobowego, natomiast dla potwierdzenia rozpoznania oraz monitorowania leczenia stanowi istotne dopełnienie klinicznego obrazu choroby.

Szpitale onkologiczne dysponują także szerokim panelem oznaczeń, zwanych markerami nowotworowymi. Są to substancje (najczęściej białka) wytwarzane przez komórki nowotworowe lub będące ich częścią składową, lecz także wytwarzane przez komórki prawidłowe w odpowiedzi na rozwijający się nowotwór. Stanowią badania uzupełniające dla diagnostyki i oceny zaawansowania choroby nowotworowej, a przede wszystkim w monitorowaniu leczenia. W praktyce klinicznej najczęściej stosowane są:

  • PSA (Specyficzny antygen prostaty) – w raku stercza, oraz dla różnicowania raka
    i łagodnego przerostu prostaty (f/t PSA)
  • Antygen nowotworowy CA 15.3, CEA (Antygen karcynoembrionalny) – w raku sutka
  • Antygen nowotworowy CA 125, HE4 (Białko komórek nabłonkowych najądrza 4), CEA (Antygen karcynoembrionalny), Inhibina B, AFP (Alfafetoproteina),  β-hCG (Gonadotropina kosmówkowa β)  w nowotworach kobiecego układu płciowego, zależnie od typu nowotworu
  • AFP (Alfafetoproteina),  β-hCG (Gonadotropina kosmówkowa β)  w raku jądra, niektórych nowotworach OUN
  • CEA (Antygen karcynoembrionalny), Antygen nowotworowy CA 19.9, Antygen nowotworowy 72.4, AFP (Alfafetoproteina) – w nowotworach przewodu pokarmowego
  • Tyreoglobulina, kalcytonina – w raku tarczycy, zależnie od typu nowotworu

Wstępne, początkowe oznaczenie stężenia markera stanowi swoisty punkt odniesienia dla oceny skuteczności leczenia, jako wskaźnik remisji lub progresji. Zmiany stężenia markerów nowotworowych często są pierwszym sygnałem odpowiedzi lub braku odpowiedzi na leczenie oraz nawrotu choroby nowotworowej.

Diagnostyka i monitorowanie leczenia, ocena stanu pacjenta, a także wpływu nowotworu na funkcje i czynność poszczególnych narządów oraz zmian spowodowanych procesem terapeutycznym dokonywane są z wykorzystaniem badań laboratoryjnych; hematologicznych oraz biochemicznych. Spośród badań biochemicznych podstawowymi wskaźnikami laboratoryjnymi są:

  • Kreatynina, współczynnik przesączania kłębuszkowego (eGFR), azot mocznika, współczynnik białko/kreatynina – do oceny funkcji nerek
  • Próby wątrobowe, białko, albumina – do oceny funkcji wątroby
  • Glukoza, doustny test tolerancji glukozy, hemoglobina glikowana – do oceny gospodarki węglowodanowej
  • Elektrolity, osmolalność surowicy i moczu – do oceny gospodarki wodno-elektrolitowej
  • Wapń, fosfor nieorganiczny, parathormon – do oceny gospodarki fosforanowo-wapniowej
  • TSH, fT3, fT4 – do oceny czynności tarczycy
  • Albumina, prealbumina, transferryna – do oceny stanu odżywienia
  • Troponiny – biomarkery zawału mięśnia sercowego
  • Peptyd natriuretyczny (BNP, NT-proBNP) – do diagnostyki niewydolności serca
  • Czas protrombinowy, czas częściowej tromboplastyny po aktywacji (aPTT), fibrynogen – do oceny hemostazy
  • D-dimer – do wykluczenia zakrzepicy żył głębokich i zatorowości płucnej
  • CRP (białko ostrej fazy) – do oceny stanu zapalnego oraz ryzyka sercowo-naczyniowego
  • Cholesterol całkowity, HDL, LDL, trójglicerydy – do oceny gospodarki lipidowej

Odrębną grupą oznaczeń są specjalistyczne badania białek tj. immunoglobuliny,  wolne łańcuchy lekkie immunoglobulin oraz elektroforeza i immunofiksacja pozwalające na wykrycie i identyfikację białka monoklonalnego, co stanowi istotną składową rozpoznania i monitorowania szpiczaka plazmocytowego i innych gammapatii monoklonalnych.

W praktyce klinicznej stosowane są różnorodne oznaczenia laboratoryjne w zależności od rodzaju choroby podstawowej, najczęściej obserwowanych zaburzeń czynnościowych i powikłań  oraz konkretnej sytuacji klinicznej.

WARTO RÓWNIEŻ PRZECZYTAĆ